Η επόμενη ημέρα των εκλογών σε Ελλάδα και Τουρκία αναμένεται από πολλούς αναλυτές να αποτελέσει αφορμή για επανεξέταση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, υπό το πρίσμα ευρύτερων σχεδιασμών τρίτων με επίκληση της ανάγκης ενίσχυσης της σταθερότητας στην περιοχή. Τούτο απαιτεί από εμάς ορθή ανάγνωση του περιβάλλοντος, σαφή ιεράρχηση των ημέτερων επιδιώξεων και ετοιμότητα «διαλόγου» σε όλο το φάσμα των δυνητικών καταστάσεων. Από το φάσμα δεν αποκλείεται και η πιθανότητα όξυνσης με εκδήλωση κρίσεως.
Βασικό στοιχείο της αντίληψής μας πρέπει να αποτελεί η κατανόηση της στρατηγικής απειλής και σημασίας του ιδεολογήματος της «Γαλάζιας Πατρίδας», η οποία συμπυκνώνει τον αναθεωρητισμό της Τουρκίας. Είναι η τουρκική μεγάλη ιδέα του 21ου αιώνα. Νοηματοδοτεί ενέργειες, κινητοποιεί δυνάμεις και παρέχει πλαίσιο σύνδεσης στρατιωτικών (και άλλων) ενεργειών με αναθεωρητικό πολιτικό στόχο. Είναι σε διαλεκτική σχέση με την ελληνική έκφραση κυριαρχίας στον γεωγραφικό χώρο του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου, με την ίδια τη δυνατότητά μας να αξιώνουμε ένα καλύτερο μέλλον για τον ελληνισμό. Είναι σε διαλεκτική σχέση με τη Δύση, ως μηχανισμός γεωπολιτικής προώθησης επιλογών που αφενός δεν είναι συμβατές με τις αρχές μας και αφετέρου, πιο πρακτικά, εισάγουν μεγάλο κόστος στη διαμόρφωση κοινής δράσης σε περιβάλλον που η δράση γίνεται ιστορικά πιο απαραίτητη. Η επιβεβαίωση εντολής εκ μέρους του ελληνικού λαού απαιτεί την άμεση προσαρμογή στο διαμορφούμενο περιβάλλον. Σε αυτό το περιβάλλον μπορούμε να αναγνωρίσουμε πεδίο συμφωνίας μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας; Τυχόν εσφαλμένες επιλογές θα έχουν μακροπρόθεσμες δυσμενείς συνέπειες.
Η στρατηγική επιλογή διαδοχικών κυβερνήσεων για ενίσχυση των σχέσεών μας με ΗΠΑ, Ισραήλ και Αίγυπτο, η περαιτέρω ενίσχυση της σχέσης μας με τη Γαλλία πρέπει να επιβεβαιωθούν στα σημεία αιχμής. Η τουρκική προβολή δεν είναι ελληνικό μόνο πρόβλημα. Εάν τον 19ο αι. οι Μεγάλες Δυνάμεις «συναίνεσαν» τελικά στη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, τον 21ο αι. το ερώτημα για αυτές είναι εάν ο περιορισμός του ελληνικού ορίζοντα με διεύρυνση του τουρκικού τις εξυπηρετεί. Η εμπειρία από το ΝΑΤΟ δείχνει μέχρι τώρα εστίαση στην εγκατάσταση επιχειρησιακών ρυθμίσεων αποφυγής έντασης μειώνοντας το πολιτικό πρόσημο (λήψης θέσης για το αίτιο της έντασης), καθόσον ζητούμενο αποτελούσε η επίτευξη σταθερότητας. Το αφήγημα της «Γαλάζιας Πατρίδας» φέρνει στο προσκήνιο την αδυναμία ή τουλάχιστον τη δυσχέρεια επίτευξης εντός του ΝΑΤΟ τέτοιων ρυθμίσεων από εδώ και πέρα. Η πολιτική διάσταση της Συμμαχίας ενεργοποιείται; Θα προκριθούν πλέον συνδέσεις αντισυμμαχικής συμπεριφοράς με αφαίρεση ρόλων και περιορισμούς; Ο προσδιορισμός όμως του ελληνικού ορίζοντα δεν εκκινεί, σε τελική ανάλυση, από κανέναν άλλο εκτός από εμάς.
Κρίσιμο ερώτημα αποτελεί το κατά πόσον μπορούμε να εκμεταλλευθούμε τον παράγοντα χρόνο είτε ως περιθώριο ενίσχυσης της θέσης μας είτε ως βηματοδότη (συγχρονισμός σε σχέση με επιλογές της Δύσης).
Η ανάγκη συνεκτικής στρατηγικής σε πλήθος τομέων εκτός της άμυνας είναι πιο απαραίτητη από ποτέ. Η ιεράρχηση επιδιώξεων οφείλει να αναγνωρίσει και αρχές οι οποίες θα υπηρετήσουν ως πλαίσιο τον διάλογο. Η ενότητα του αιγαιακού χώρου και η a priori απόρριψη οποιασδήποτε διάκρισης εις βάρος των νήσων εκεί που δεν υπάρχει, η προτεραιότητα για την πολιτεία μας της ενίσχυσης του νησιωτικού πληθυσμού, η αξιοποίηση της Ε.Ε. ως πεδίου αρχών, συγκλίσεων συμφερόντων και εργαλειοθήκης, η ενίσχυση της στρατηγικής μας δέσμευσης για την Κύπρο με προώθηση της ισότιμης ένταξής της στις δομές ασφάλειας, η ανάδειξη των εκκρεμοτήτων που η Τουρκία έχει ως προς την εφαρμογή συνθηκών και η επιθετική αντιμετώπιση της πολιτισμικής συνιστώσας ανοησίας του τουρκικού ιδεολογήματος περί «Γαλάζιας Πατρίδας», η κατάργηση του casus belli προ οιασδήποτε άλλης συζήτησης και η αποδέσμευσή μας από επιχειρησιακούς περιορισμούς (ΜΟΕ) που δεν προβλέπονται σε διεθνείς συνθήκες και έχουν ήδη αποδειχθεί αναποτελεσματικοί, αποτελούν στοιχεία πλαισίου διαλόγου. Ο διάλογος δεν μπορεί παρά να έχει περιεχόμενο όταν το προσδοκώμενο αποτέλεσμα αφορά την επίτευξη του μείζονος (κυριαρχία, επιβίωση) έναντι του ελάσσονος (ηρεμία).
Η ετοιμότητα διαλόγου απαιτεί την ανάληψη ενεργειών ώστε να αποφύγουμε αιφνιδιασμό (στρατηγικό ή τακτικό) και τελικά να μπορέσουμε να επιβάλουμε ρυθμό και εύρος διαλόγου σύμφωνο με την ιεράρχησή μας (ή, κατ’ ελάχιστον, να αποφύγουμε την επιβολή δυσμενούς για εμάς ρυθμού και εύρους διαλόγου). Λαμβάνοντας υπόψη την ουσιαστική απειλή του τουρκικού ιδεολογήματος για το μέλλον του ελληνισμού, αναγνωρίζουμε κόστος από την ενδεχόμενη συμφωνία σε ρυθμίσεις που θα έχουν στο μέλλον σημαντικό κόστος ανατροπής. Δεν πρέπει να εγκλωβιστούμε σε έναν τεχνικού κυρίως χαρακτήρα διάλογο χωρίς την πολιτική διαμόρφωση του πλαισίου αυτού. Το τι εμπίπτει στον διάλογο και τι όχι είναι και δική μας υπόθεση. Ακόμη και η επιλογή της μορφής του διαλόγου (π.χ. διμερής, πολυμερής, μέσω τρίτων) καθώς και η ονομασία του δεν είναι άμοιρες σημασίας. Η υποκατάσταση προβλέψεων διεθνών συνθηκών με ad hoc ρυθμίσεις εξαιρέσεων από αυτές και η εξίσωση μόνιμης παραίτησης από δικαιώματά μας με εύκολα ανατρεπόμενο λειτουργικό περιορισμό για την Τουρκία δεν μπορεί να αποτελέσουν αντικείμενα ισότιμου διαλόγου. Γεωπολιτικού χαρακτήρα πιέσεις, υποσχέσεις και συμβουλές είναι από τη φύση τους ρευστές. Δεν υποκαθιστούν διεθνείς συμφωνίες.
Πριν εκκινήσουμε τον διάλογο θα πρέπει: α) να έχουμε διαμορφώσει συγκροτημένη στρατηγική, β) να επικοινωνήσουμε με εταίρους και συμμάχους τα στοιχεία της και να εντοπίσουμε τα περιθώρια συμφωνίας και υποστήριξης και γ) να προετοιμασθούμε για όλα τα ενδεχόμενα. Ακόμη και κατά τη διάρκεια του διαλόγου, το στοιχείο του εκφοβισμού αναμένεται να είναι παρόν ως επιλογή της Τουρκίας.
Η διατήρηση της υλικοτεχνικής ενίσχυσης των Ενόπλων Δυνάμεων με αεροναυτικό κυρίως χαρακτήρα, η διόρθωση κακώς κειμένων στο αμυντικό σύστημα με ιδιαίτερη αναφορά στην απαίτηση βελτίωσης της «συνάρτησης μεταφοράς» δυναμικού σε αποτέλεσμα με εντονότερο το εθνικό χρώμα, η ενίσχυση της ηθικής συνιστώσας κατά τη λειτουργία και η σαφής και άμεση επιλογή επένδυσης στον ανθρώπινο παράγοντα με προοπτική είναι αυτονόητα. Η μοίρα του ελληνισμού είναι συνδεδεμένη με τον χώρο του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου για χιλιετίες. Η ενίσχυση της παρουσίας μας σε αυτόν τον χώρο προφανώς και δεν έχει αμιγώς ναυτικό χαρακτήρα. Αλλά χωρίς αξιόπιστη ναυτική ισχύ δεν μπορεί να υποστηριχθεί.
Γεωπολιτικού χαρακτήρα πιέσεις, υποσχέσεις και συμβουλές είναι από τη φύση τους ρευστές. Δεν υποκαθιστούν διεθνείς συμφωνίες.
Το δίλημμα σε καθεστώς περιορισμένων πόρων θα είναι πάντα μεταξύ ετοιμότητας αντίδρασης και διαθεσιμότητας, μεταξύ επένδυσης στο αύριο και συντήρησης του σήμερα. Η επίλυση του διλήμματος απαιτεί τη διαρκή σύνδεση ενέργειας, επιλογής και πολιτικού στόχου, τη σώφρονα και ηθική λειτουργία και τη σταδιακή ανάπτυξη περιθωρίου ανάλωσης διαθεσιμότητας. Επίσης, απαιτεί την ενίσχυση του πολιτικοστρατιωτικού διαλόγου επιτρέποντάς του να αποδώσει αποτελέσματα.
Η προετοιμασία δεν αφορά μόνο την αμυντική συνιστώσα. Επί παραδείγματι, πρέπει από τώρα να αναζητήσουμε, σε αρχεία και αναλύσεις, τοποθετήσεις και θέσεις τρίτων που υποστηρίζουν τη στρατηγική μας και μπορούν να τύχουν εκμετάλλευσης. Παράλληλα, είναι απαραίτητη η λειτουργία Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας προκειμένου να εξυπηρετείται έγκαιρα η αναγνώριση του περιβάλλοντος, να ελέγχεται η προσαρμογή ενεργειών στην πολιτική στόχευση, να υποστηρίζεται η διαμόρφωση συνεκτικής στρατηγικής, να υποστηρίζεται η επικοινωνία με τρίτους και να διευκολύνεται η συναίνεση στις απαιτητικές περιόδους που έρχονται. Το ΣΕΑ δεν μπορεί (και δεν πρέπει) να υποκαθιστά τις δομές που υπάρχουν (ίσως αυτή να είναι και η αιτία που δεν έχει συσταθεί). Τίποτα όμως δεν θα αφαιρέσει από την «εξουσία» των δομών η λειτουργία του, σε μια περίοδο που η στρογγυλή τράπεζα είναι εκ των ων ουκ άνευ.
Ας συγκεντρώσουμε τον νου μας, ως άγρυπνοι φύλακες της πατρίδας, σε μια προσπάθεια ειρήνης μετά δικαιοσύνης σε περίοδο έντονων προκλήσεων.
*Ο κ. Παναγιώτης Λυμπέρης είναι επίτιμος αρχηγός Στόλου του Πολεμικού Ναυτικού.
