Η πολιτική ταυτότητα των γενεών είναι ένα από τα πεδία όπου η ανθρώπινη σκέψη εκτίθεται σε στερεότυπα απρόσβλητα από την απαίτηση μιας διαφορετικής ερμηνείας. Ομως η πιο βαθιά ριζωμένη από τις πολιτικές αντιλήψεις σαν να κλονίστηκε μετά τα αποτελέσματα των εκλογών της 21ης Μαΐου και της 25ης Ιουνίου. Επειτα από χρόνια, η Ν.Δ. έλαβε το υψηλότερο ποσοστό στις νεότερες ηλικίες (17-34 ετών), που από το 2012 κατείχε ο ΣΥΡΙΖΑ. Στις ίδιες ηλικίες, καταγράφηκε αισθητή άνοδος, σε σχέση με το 2019, των ποσοστών των μικρών κομμάτων όχι μόνο στα αριστερά, αλλά και στα δεξιά του τόξου.
Οι πολιτικές μετακινήσεις, όλο και πιο συχνά, σημειώνονται σε μη στερεοτυπικά προσδιορισμένα ηλικιακά σώματα, δείχνουν πρόσφατες μελέτες στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Και αυτό όχι μόνο διότι δεν υφίσταται πλέον ένας βαθύς διαχωρισμός μεταξύ των όλο και πιο βραχύβιων γενεών, κι ας τις ονοματίζουμε με γράμματα της αλφαβήτου. Αλλά και διότι άλλες σοβαρές παράμετροι ρίχνουν τις ηλικιακές ομάδες στο μεγάλο διαγενεακό χωνευτήρι. Τα νεανικά κινήματα που αναζωογονούν τα κοινωνικά ύδατα δεν αρκούν για να ερμηνεύσουν τις μεγάλες πολιτισμικές αλλαγές που συνταράσσουν τον ταχύρρυθμο τεχνολογικό κόσμο μας, τον απειλούμενο παράλληλα από την οικονομική αστάθεια, την κλιματική κρίση, το ενδεχόμενο ενός πυρηνικού πολέμου. Δηλαδή, η παραδοχή ότι οι κοινωνίες αλλάζουν επειδή οι άνθρωποι αλλάζουν δεν συναρτάται πλέον αποκλειστικά και μόνο με την ηλικία, αλλά και με πλήθος άλλων παραγόντων, όπως οι εμπειρίες ζωής, το περίγραμμα της εποχής που ζούμε και εκείνης που οι άνθρωποι ενηλικιώθηκαν (π.χ. χούντα, μεταπολίτευση, οικονομική κρίση, πανδημία), τα μεγάλα συμβάντα που κόβουν τον χρόνο σε πριν και μετά, ό,τι συμβαίνει στην υφήλιο (τρομοκρατικά χτυπήματα, ισχυρά μεταναστευτικά ρεύματα) και ωθεί τις κοινωνίες σε συντηρητικότερες θέσεις. Ουδείς αμφισβητεί τις ψυχολογικές διεργασίες της γήρανσης που κάνουν τους ανθρώπους περισσότερο ανθεκτικούς στην αλλαγή, πιο επιρρεπείς σε πολιτικές ιδέες οι οποίες ελαχιστοποιούν την αβεβαιότητα και προσφέρουν μια ψευδαίσθηση ελέγχου. Ωστόσο, το στερεότυπο δεν κάθεται πλέον καλά πάνω στην περίπλοκη σήμερα βάση του. Και για πρώτη φορά εν μέρει αμφισβητείται εκείνο που για δεκαετίες υποστήριζαν, σε παραλλαγές, οι Βίσμαρκ, Ντισραέλι, Ρούζβελτ, Σο, Κλεμανσό, Τσώρτσιλ κ.ά.: «Εάν στα 20 δεν είσαι προοδευτικός, δεν έχεις καρδιά. Εάν στα 30 δεν είσαι συντηρητικός, δεν έχεις μυαλό».
Ενα παράδειγμα του πόσο πολύ οι ιστορικές συνθήκες καθορίζουν τις πολιτικές θέσεις των όντων δίνει έρευνα που δημοσιεύτηκε στους Financial Times και μελετούσε τα εκλογικά αποτελέσματα σε Ηνωμένο Βασίλειο και ΗΠΑ από το 1964 έως το 2022. Οι ανήκοντες σήμερα στην ηλικιακή ομάδα των κρίσεων, 28-42 ετών, κατά τα φοιτητικά τους χρόνια εμφανίστηκαν να είναι συντηρητικότεροι των συνομηλίκων τους σε παρελθούσες εποχές. Αυτό στη συνέχεια άλλαξε.
Γινόμαστε συντηρητι- κότεροι όσο γερνάμε; Νέα δεδομένα κλονίζουν τη βάση της πιο παγιωμένης πολιτικής αντίληψης.
Τα γηρατειά σήμερα δεν συνδέονται τόσο στενά όσο παλαιότερα με τη στενοκεφαλιά, την πνευματική καχεξία, την ιδεολογική δυσκαμψία. Αμερικανοί ερευνητές (ομάδα Nick Danigelis, Πανεπιστήμιο Βέρμοντ) διαπίστωσαν ότι ομάδες ηλικιωμένων κινούνταν προς φιλελεύθερες θέσεις με ταχύτερους ρυθμούς από τους νεότερους, έδειχναν πιο ανεκτικοί, λιγότερο ακραίοι, πιο ανοιχτοί σε νέες ιδέες.
Η ζωή μας μεταβάλλεται ραγδαία. Ρευστές παγκόσμιες ισορροπίες, νέα δεδομένα στα ανώγια και στα κατώγια του διασυνδεδεμένου πλανητικού χωριού μας, κίνδυνοι και προκλήσεις στην Αγρια Δύση των ταχύτατα εξελισσόμενων αλγορίθμων ταρακουνούν βεβαιότητες. Μετατοπίζουν τις θέσεις των ανθρώπων προς την πρόοδο ή τη συντήρηση, όμως χωρίς να πλήττουν ακόμη, για τους περισσότερους, τις βαθιές πολιτικές σταθερές τους. Οι κοινωνίες, στο σύνολό τους σχεδόν, γίνονται προοδευτικότερες σε θέματα φύλου, φυλής, σεξουαλικότητας, προσωπικής ελευθερίας, αλλά παραμένουν λίγο ώς πολύ σταθερές σε ζητήματα που αγγίζουν τους σκληρούς ιδεολογικούς πυρήνες τους. Γερμανική μελέτη έδειξε πως αν είσαι προοδευτικός στα 40 θα είσαι και στα 60, αν και λιγότερο προοδευτικός από έναν 25άρη ομοϊδεάτη της εποχής. Μελέτες σε Βέλγιο και Πολωνία (χώρες με διαφορετική ιστορική συνέχεια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο) επαλήθευσαν το μοτίβο.
Ισως, τελικά, εκείνη η ισχυρή ιδεολογική ρίζα που φύτεψαν συνθήκες και εποχές μέσα στον καθένα, και όχι ο τεμαχισμός του βαθμολογίου της συντήρησης με βάση τις γενιές, είναι που θέτει τα πράγματα στη νέα πολιτική τους τάξη.
