Παρατηρώντας την πολεμική εμπλοκή της Ρωσίας στην Ουκρανία αναδεικνύονται τα ακόλουθα: 1) Η στρατιωτική κινητοποίησή της ήταν κάτω του μετρίου και ανακόλουθη με την εικόνα που η Μόσχα προέβαλλε για τις ένοπλες δυνάμεις της. 2) Η εθνική ενότητα απεδείχθη εύθραυστη. 3) Οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ και της Βρετανίας πέτυχαν να εκθέσουν πλήρως τον κλειστό κύκλο λήψης αποφάσεων του προέδρου Πούτιν τόσο στην έναρξη του πολέμου όσο και με την ανταρσία του Wagner Group. 4) Ο συγκεντρωτισμός του Πούτιν έχει δημιουργήσει σοβαρό κενό ηγεσίας τόσο σε πολιτικό όσο και σε στρατιωτικό επίπεδο. 5) Οδηγούμαστε ταχέως σε συμφωνία κατάπαυσης του πυρός στην Ουκρανία. 6) Οι πόλεμοι δεν κερδίζονται με μισθοφόρους.
Η ανταρσία του Wagner Group, η για κάποιες ώρες απειλή εισόδου στη Μόσχα και η έναρξη μιας εσωτερικής σύρραξης αναδεικνύουν την αδυναμία της Ρωσίας πλέον να σταθεί με αξιώσεις σε κεντρικό επίπεδο. Μεγάλη δύναμη δεν είσαι αν κατέχεις πυρηνικά και δύνασαι να οδηγήσεις την ανθρωπότητα σε ολοκαύτωμα –αυτό φέρνει εγγύτερα στον ορισμό τρομοκρατικής οργάνωσης–, αλλά όταν μπορείς να προστατεύεις τα συμφέροντά σου με συμβατικά μέσα, κάτι που η Ρωσία δείχνει ότι δεν είναι σε θέση να το κάνει πια με την αποτελεσματικότητα που οφείλει μια μεγάλη δύναμη. Η κατανόηση αυτή ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στη συστημική κατανομή ισχύος.
Η αποκαθήλωση της Ρωσίας ως μεγάλης δύναμης έχει ξεκινήσει από το πρώτο διάστημα της εισβολής στην Ουκρανία, με την ηρωική αντίσταση των Ουκρανών (πολιτικού συστήματος, κοινωνίας και ενόπλων δυνάμεων) να ακυρώνει στα πεδία των μαχών τις αμετροεπείς δηλώσεις των Ρώσων για πορεία τριών ημερών προς το Κίεβο. Ο πόλεμος της Ουκρανίας φέρνει οριστικό τέλος στον μύθο των δήθεν «μικρών κρατών» που κανονιστικά ηττώνται από τα «μεγάλα κράτη». Η ρωσική αδυναμία παγιώθηκε με τις βαρύτατες απώλειες των μονάδων ελίτ των ρωσικών Ειδικών Δυνάμεων στα μέτωπα της Ανατολικής Ουκρανίας, καθώς και με τη χρήση των μισθοφόρων της Wagner αλλά και των τσετσενικών τακτικών δυνάμεων, δίχως τα αποτελέσματα που το Κρεμλίνο ανέμενε. Σημειολογικά αναδεικνύεται όμως με την ανταρσία του Γεβγκένι Πριγκόζιν απέναντι στο Κρεμλίνο και με την αμηχανία με την οποία η Μόσχα αντέδρασε, μια στάση που φανέρωνε περισσότερο αδυναμία παρά αυτοσυγκράτηση – μια άγνωστη έννοια άλλωστε διαχρονικά στη ρωσική στρατηγική κουλτούρα.
Η 23η Ιουνίου 2023 αποτελεί κομβική ημερομηνία και για τη θεωρία των διεθνών σχέσεων, μια και σημειολογικά είναι η ημέρα έναρξης της μετάβασης του διεθνούς συστήματος από τον πολυπολισμό των τελευταίων χρόνων στη νέα μορφή διπολισμού, στον διπολικό πολυμερισμό. Η αδυναμία της Ρωσίας να σταθεί στο ίδιο ύψος, αναλογικά, με τις ΗΠΑ ή την Κίνα θέτει σε ευρεία κίνηση τις τεκτονικές συστημικές πλάκες προς την κατεύθυνση του διπολικού διαγκωνισμού. Η εξέλιξη αυτή δεν αναβιώνει έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο, μια και η Κίνα δεν διαθέτει τη βαρύτητα της μαρξιστικής ήπιας ισχύος που διέθετε η ΕΣΣΔ μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μεταβάλλει όμως τους συστημικούς μηχανισμούς κατανομής ισχύος. Ο πόλος του ελεύθερου κόσμου θα τεθεί σε μια ανταγωνιστική σχέση με τον πόλο του αυταρχισμού στον οποίο θα προΐσταται η Κίνα, ενώ δευτερεύουσες δυνάμεις, όπως για παράδειγμα η Ρωσία, το Ιράν ή το Πακιστάν από τη μια, και η Ε.E., η Aυστραλία, ο Καναδάς, η Ιαπωνία και η Βρετανία από την άλλη, θα έχουν μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων ως προς την πρόκληση εξελικτικών παιγνίων στα υποσυστήματα που δραστηριοποιούνται.
Η αδυναμία της Ρωσίας να σταθεί στο ίδιο ύψος, αναλογικά, με τις ΗΠΑ ή την Κίνα θέτει σε ευρεία κίνηση τις τεκτονικές συστημικές πλάκες προς την κατεύθυνση του διπολικού διαγκωνισμού.
Η εξέλιξη αυτή είναι εξόχως σημαντική, επηρεάζοντας τη στάση αρκετών κρατών που αργά ή γρήγορα θα κληθούν να επιλέξουν σε ποιο πόλο θα ενταχθούν. Σε αυτό το «δαντικό μεσοστράτι» η Ελλάδα ορθώς έχει φροντίσει από πολύ νωρίς να δείξει τα χρώματά της, ενώ και η Τουρκία θα επιλέξει αργά ή γρήγορα τον ελεύθερο πόλο, μην έχοντας στην ουσία άλλες επιλογές ακόμη κι αν το συνειδητό της πλειοψηφίας δείχνει προς την κατεύθυνση του αυταρχισμού, γεγονός που η ελληνική εξωτερική πολιτική οφείλει να το λάβει σοβαρά υπόψη της αφού τόσο η ένταση όσο και η ουσία του ανταγωνισμού με την Τουρκία θα λάβουν νέες τιμές, ποσοτικές αλλά και ποιοτικές, όχι κατ’ ανάγκη «βαρύτερες» πολιτικώς ή στρατηγικώς από τις τιμές των τελευταίων δεκαετιών.
Η 23η Ιουνίου αλλάζει για άλλη μία φορά το διεθνές περιβάλλον. Για να κατανοήσουμε τις δομικές μεταβολές οφείλουμε να παρακολουθούμε στενά τις συστημικές ανακατατάξεις, κυρίως σε τέτοιες κομβικές μεταβολές παραδείγματος που επηρεάζουν σε βάθος την πορεία των κρατών και τις τύχες της ανθρωπότητας.
*Ο κ. Σπύρος Ν. Λίτσας είναι καθηγητής Θεωρίας των Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
