Ο Μίλαν Κούντερα διέσχισε τον 20ό αιώνα. Η δική του Ευρώπη ανήκει στο παρελθόν, αλλά οι μετασεισμοί των τεκτονικών αλλαγών του περασμένου αιώνα συνεχίζονται. Ο θάνατός του μας υπενθυμίζει τους κύκλους του χρόνου. Οι κάτω των 35 ετών Ευρωπαίοι δεν έχουν μνήμη από την ψυχροπολεμική Ευρώπη και σε λίγες δεκαετίες το σύνολο του ιστορικού αποτυπώματος του 20ού αιώνα θα είναι απλώς ύλη προς μελέτη. Ο Κούντερα, γεννημένος στον Μεσοπόλεμο, ανήκει σε εκείνες τις γενιές που διαμορφώθηκαν τη δεκαετία του 1940 και ενηλικιώθηκαν την πρώτη μεταπολεμική δεκαετία.
Για τους σημερινούς νέους είναι περίπου ακατανόητη η διαίρεση της Ευρώπης την περίοδο 1945-1989. Για τους παλαιότερους ήταν ένας τρόπος να βλέπεις τον κόσμο. Ο απόηχος της Βουδαπέστης του ’56, της Πράγας του ’68, της Βαρσοβίας του ’81 προκαλούσε δέος στους δημοκράτες. Η πορεία του Κούντερα μέσα από την πολιτική μεταμόρφωση της Τσεχοσλοβακίας από το προπολεμικό καθεστώς στον ολοκληρωτισμό είναι παράλληλη με τους κύκλους ιδεών και την τροχιά των πολιτικών συστημάτων στην Ευρώπη στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Είναι ένας τρόπος να δει κανείς και κυρίως να νιώσει την Ευρώπη της παλιάς τάξης πραγμάτων.
Πέραν αυτών, θα μπορούσε να σχολιάσει κανείς τον πόλο έλξης που ασκούσε (και ασκεί) η Γαλλία ως μεγάλη αφομοιωτική δύναμη των διανοουμένων, αλλά και την πάλη που έδιναν τόσοι συγγραφείς και καλλιτέχνες για την εσωτερική ταυτότητα και τον αυτοπροσδιορισμό. Ο Κούντερα ενηλικιώθηκε και ζυμώθηκε στην πατρίδα του, αλλά ήταν η Γαλλία που του επέτρεψε να συναντήσει τον εαυτό του.
Η παλιά Ευρώπη φαντάζει σήμερα εξωπραγματική. Το πέρασμα, π.χ., εκατομμυρίων νέων από την έλξη προς την κομμουνιστική ουτοπία (όπως φάνταζε την περίοδο 1930-1960) στη σταδιακή απογοήτευση, απομάκρυνση, διαγραφή, ήταν μια ψυχική διεργασία ταυτισμένη με τους κύκλους ωρίμανσης του 20ού αιώνα. Οι στυγνές δικτατορίες της Ανατολικής Ευρώπης υπήρξαν ένα φυτώριο αντιφρονούντων που άνθησαν στη Δύση.
Ο Κούντερα ήταν ένας λογοτέχνης φιλόσοφος και όχι ακτιβιστής. Ωστόσο, το αποτύπωμά του είναι αναπόφευκτα συνδεδεμένο με το ρήγμα Δύσης – Ανατολής στη μεταπολεμική Ευρώπη του Ψυχρού Πολέμου. Σήμερα, όμως, μοιάζει να υπερισχύει η ανάγκη να ξαναδούμε την Ευρώπη, να τη νιώσουμε μέσα στο ιστορικό συνεχές.
