Υπήρξαν εποχές που «συναντιόμαστε» στην ανάγνωση των βιβλίων του Μίλαν Κούντερα. Στην αρχή (δεκαετία ’70-’80) από τις εκδόσεις του «Οδυσσέα», στη συνέχεια από την «Εστία» (όπου ευτύχησε να μεταφραστεί –στο σύνολό του– από τον Γιάννη Η. Χάρη). Σπάνια συγγραφείς σε παραλαμβάνουν από τα 17-18 σου και δεν σε εγκαταλείπουν ποτέ. Ο Κούντερα πέθανε την περασμένη εβδομάδα σε ηλικία 94 ετών. Συνεντεύξεις δεν έδινε, ζούσε αποστρεφόμενος οποιαδήποτε μορφή δημοσιότητας, στο Παρίσι. «Η ανθρώπινη ζωή καθαυτή είναι ήττα. Το μόνο που μας μένει απέναντι σ’ αυτή την αναπότρεπτη ήττα που λέγεται ζωή είναι να προσπαθήσουμε να την κατανοήσουμε. Εδώ βρίσκεται ο λόγος ύπαρξης της τέχνης του μυθιστορήματος», έγραφε στο δοκίμιό του «Ο πέπλος».
Ανήκει στους κορυφαίους, όχι μόνο της τέχνης αυτής αλλά και της συγγραφικής δύναμης να δημιουργεί κοινότητες αισθημάτων και σκέψεων. Δωρίζαμε τα βιβλία του, τα συζητούσαμε κι αν δεν τα συζητούσαμε, συνυπήρχαμε στις σελίδες τους. Ταξιδεύαμε στον πυρήνα της ύπαρξης με τρόπο συναρπαστικό, όχι εύκολο αλλά απρόσκοπτο, αποκαλυπτικό γιατί ήταν μεστός, κάποτε ανάλαφρος, ωστόσο δραστικός. Η περιδιάβασή του στην καλλιτεχνική, πνευματική και πολιτική διαδρομή της Ευρώπης του 20ού αιώνα (στη σειρά των δοκιμίων του) συνδιαμόρφωνε το κλίμα μιας εποχής· καθώς το περιέγραφε το όριζε κιόλας. Και τι ανακουφιστικό! Εγραψε για την αξία της ασημαντότητας. Τη «γιόρτασε» με τον τρόπο του: «…Η ασημαντότητα είναι η ουσία της ύπαρξης (…) Το θέμα δεν είναι απλώς να την αναγνωρίσουμε, πρέπει να την αγαπήσουμε, πρέπει να μάθουμε να την αγαπάμε (…) είναι το κλειδί της σοφίας, είναι το κλειδί της ευδιαθεσίας» («Η γιορτή της ασημαντότητας», 2013).
Ο Μίλαν Κούντερα απενοχοποίησε λέξεις, σκέψεις και αισθήματα.
Απενοχοποίησε λέξεις, σκέψεις και αισθήματα. Η ζωή του η ίδια και η πορεία του (εγκατέλειψε την Τσεχία το 1975, αφού είχε στερηθεί το δικαίωμα στην εργασία και είχε δει τα βιβλία του να απαγορεύονται) επηρέασαν την κοσμοθεωρία του, τη σχέση του με τον έρωτα, τον κοινωνικό και πολιτικό στοχασμό του.
Ισως αυτό ακριβώς απολαμβάναμε ως αναγνώστες μαζί του. Ηταν ένας μαζικός, σχεδόν, δεσμός με το έργο του, που συνένωνε ανθρώπους με κοινές ή διαφορετικές καταβολές. Στην εποχή του Διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, μοιάζει να λείπει αυτή η κοινότητα μέσα στη φανατική ψευδαίσθηση της ύπαρξής της. Μου φάνηκε σαν να το σχολιάζει αυτό ο Κούντερα, ήδη από τη δεκαετία του ’80, στο απόσπασμα από την, εξαιρετικά δημοφιλή, «Αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι»: «Από τη στιγμή που υπάρχει ένας μάρτυρας των πράξεών μας, προσαρμοζόμαστε θέλοντας και μη στα μάτια που μας παρατηρούν, και τίποτα πια απ’ ό,τι κάνουμε δεν είναι αληθινό. Οταν έχουμε θεατές, όταν έχουμε στον νου μας κάποιους θεατές, σημαίνει πως ζούμε μέσα στο ψέμα». Πόσο ταιριαστό με τη σημερινή πραγματικότητα. Δεκάδες τα βλέμματα που μας παρατηρούν. Θεατές και θεώμενοι, διατεινόμαστε ότι μιλάμε τη γλώσσα της αλήθειας. Κι αν αυτό που ζούμε δεν είναι παρά ψέμα; Η «προσαρμογή» στα «likes» και στους «followers» είναι η κυρίαρχη τάση από την οποία δύσκολα απομακρύνεται κανείς χωρίς να θεωρηθεί αποσυνάγωγος. Και καθώς υπάρχουν περίοδοι που οι απώλειες πυκνώνουν γύρω μας, χάνονται φίλοι, συνάδελφοι, πρόσωπα περισσότερο ή λιγότερο οικεία, αναρωτιέται κανείς τι ορίζει το μέτρο της μνήμης. Πόσο –και αν– θυμόμαστε, για πόσο, τι παίρνουμε μαζί μας από εκείνον που φεύγει και τι αφήνουμε να λησμονηθεί. «Απέναντι στην αθανασία οι άνθρωποι δεν είναι ίσοι», έγραφε ο Κούντερα στην «Αθανασία» (μτφρ. Κατερίνα Δασκαλάκη).
«Πρέπει να διακρίνουμε τη μικρή αθανασία, ανάμνηση ενός ανθρώπου στον νου εκείνων που τον γνώρισαν, και τη μεγάλη αθανασία, ανάμνηση ενός ανθρώπου στον νου εκείνων που δεν τον γνώρισαν». Ο ίδιος προτιμούσε τη «μικρή», έχοντας κατακτήσει, πρώτα, τη «μεγάλη».
