Ταξιδεύοντας το 2009 στο 50ό Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης η Τζέιν Μπίρκιν έχασε τη βαλίτσα της. Το περιστατικό θα ήταν άνευ σημασίας. Ομως η ίδια, τότε, στη συνέντευξη Τύπου φρόντισε να του δώσει περιεχόμενο: «Είδα ηθοποιούς να βγάζουν και να μου δίνουν ρούχα και παπούτσια τους και συνειδητοποίησα τη γενναιοδωρία τους. Αυτό το γεγονός ήταν πολύ πιο ενδιαφέρον από ό,τι αν είχα τη βαλίτσα μαζί μου», είπε. Από κάτι ασήμαντο, προκύπτει μια πληροφορία για τον χαρακτήρα της, που τώρα, μετά τον θάνατό της σε ηλικία 76 ετών, αποκτά τη σημασία του. Η άμεση, απροσποίητη, κάπως ρευστή στη συμπεριφορά, ευάλωτη, δεμένη με την εφηβεία στην όψη και στη στάση ζωής, Τζέιν Μπίρκιν, ήξερε να διακρίνει το σημαντικό από το ασήμαντο· να δίνεται, να αναλώνεται, να διαλύεται μέσα στις τραγωδίες της ζωής της (όπως η αυτοκτονία της πρώτης κόρης της που την σφράγισε ψυχή τε και σώματι). Είναι άραγε ανάγκη να επισημαίνουμε το αυτονόητο, όπως η διάκριση σημαντικού – ασήμαντου; Ναι, γιατί ανήκε στον κόσμο όπου οι σταρ είναι υποχρεωμένοι να υπηρετούν την εικόνα τους, με τις δύστροπες, απαιτητικές πλευρές της.
Ομως η Τζέιν Μπίρκιν, «σύμβολο μιας εποχής», όπως συνηθίζουμε να επαναλαμβάνουμε στερεοτυπικά, είχε κάτι πολύ εύθραυστο, μια αίσθηση ότι διαρκώς κρεμόταν από μια κλωστή, που αντιστεκόταν σε κατηγοριοποιήσεις. Αυτή η πλευρά της έγινε πολύ σαφής στο ντοκιμαντέρ της κόρης της Σαρλότ Γκενσμπούρ, «Jane by Charlotte», που προβλήθηκε πριν από δύο χρόνια. Εκεί όπου η «αιώνια κόρη» (όπως ομολογούσε και η ίδια, «Κ», 12/11/22) παρακολουθούσε με μια κάμερα τη μητέρα. «Κοιτώντας με μια κάμερα δεν είναι παρά μια δικαιολογία για να κοιτάξω εσένα», σχολιάζει η Γκενσμπούρ στο ντοκιμαντέρ. Δημιούργησε ένα έργο για τη σχέση τους. Στο τέλος της ταινίας, ενώ η μητέρα περπατάει μόνη σε μια παραλία με αέρα και κρύο, η φωνή της κόρης δηλώνει και την ανησυχία της: «το τέλος θα έρθει αναπόδραστα». Εκείνη όμως θέλει να κρατήσει τις στιγμές για πάντα. Επισκέπτονται και οι δυο μαζί το κοινό παρελθόν. Το σπίτι στο Παρίσι όπου ζούσε με τον δεύτερο μεγάλο έρωτά της και πατέρα της Σαρλότ, Σερζ Γκενσμπούρ. Ενα σπίτι που θα γίνει μουσείο. Τα αντικείμενα είναι στη θέση τους, τίποτα δεν έχει μετακινηθεί, σαν μια ξαφνική απειλή να τους υποχρέωσε να φύγουν, κλείνοντας απλώς την πόρτα πίσω τους. «Μου θυμίζει την Πομπηία», λέει η Τζέιν Μπίρκιν ανοίγοντας ένα μπουκαλάκι με άρωμα, που διατηρούσε, χρόνια μετά, ακόμη τη μυρωδιά του. Και αυτή η αντίστροφη πορεία ζωής, οδηγεί τις δύο γυναίκες στην αρχή, σε μια σχέση «μήτρας», στην αναζήτηση της μητέρας που υπήρξε και δεν υπήρξε.
Η κόρη γύρισε μια ταινία για να κρατήσει κοντά της μια μητέρα που διαρκώς μεταμορφωνόταν σε εικόνα. Μαγική όσο και βασανιστική.
Το άγχος της κόρης που ακολουθεί τη μητέρα είναι εμφανές. Οπως και ο δισταγμός της, η αμηχανία της, ο φόβος μήπως υπερβεί ένα όριο δικό της, εσωτερικό. Τι περίεργο αλήθεια. Δύο γυναίκες που έχουν τόσο αντισυμβατικές ζωές, γλιστρούν στην επιφάνεια των πραγμάτων. Μιλούν για ρωγμές και θραύσματα αλλά όλα είναι μνήμες, μάλλον ασαφείς. Η κόρη γύρισε μια ταινία για να κρατήσει κοντά της μια μητέρα που διαρκώς μεταμορφωνόταν σε εικόνα. Μαγική όσο και βασανιστική.
Ως το τέλος οι γονείς παραμένουν άγνωστοι. Νομίζουμε ότι τους ξέρουμε αλλά το μυστήριο είναι μέρος της σχέσης. Ταινίες, βιβλία, έργα εικαστικά, μουσικά, συντίθενται για να προσεγγίσουν τα πιο καθοριστικά πρόσωπα της ζωής μας, να τα αποδεσμεύσουμε και να αποδεσμευτούμε. Πριν προλάβει η εξιδανίκευση να χτίσει μνημεία, να δημιουργήσει μύθους. Φρόντισε όμως και γι’ αυτό η Τζέιν Μπίρκιν, καλλιεργώντας το έδαφος για το φινάλε: «Οταν κάποιος πεθαίνει, εξαφανίζονται όλα τα αρνητικά. Αδημονώ να πεθάνω κι εγώ, για να ξεχάσουν τα παιδιά μου όλα τα ανόητα πράγματα που έκανα. Ακόμα κι αν δεν ξέρουμε τι ακολουθεί μετά τον θάνατο, αξίζει να πάρεις το ρίσκο. Ετσι κι αλλιώς δεν έχουμε και επιλογή».
