Τις προάλλες, προσπαθώντας να χαρακτηρίσω τον Χρήστο Μουλά και τον Περικλή Στεφανίδη, τους δύο σμηναγούς που έπεσαν στον πόλεμο με την πυρκαγιά στην Κάρυστο, σκέφτηκα πόσο έχει φθαρεί η λέξη ήρωες που μου ήρθε αυθόρμητα. Η πανάρχαια αυτή λέξη, που άντεξε από τα ομηρικά έπη έως τις μέρες μας, έχει χάσει το βάρος της σημασίας της από τις καταχρήσεις της σύγχρονης εποχής. Φίλος μού θύμισε την προσπάθεια αποκατάστασης της αξίας της λέξης από έναν ποδοσφαιριστή. Ο Ηλίας Ατματζίδης, τερματοφύλακας της ΑΕΚ, όταν κάποιος δημοσιογράφος τον ρώτησε πώς νιώθει ένας ήρωας του αγώνα. «Ηρωες ήσαν ο Κολοκοτρώνης και ο Παπαφλέσσας. Αυτοί πολέμησαν για την Ελλάδα. Εμείς παίζουμε ποδόσφαιρο». Εννοείται ότι ο δημοσιογραφικός λυρισμός δεν νογάει από συμβουλές. Και από πίσω του ο συρμός του δημόσιου λόγου τον οποίον εκφράζει, αλλά και σέρνει από τη μύτη. Το αποτέλεσμα είναι θλιβερό. Οταν η λέξη που μπορεί να αποτυπώσει τη χειρονομία αυτών των δύο νέων παιδιών έχει φθαρεί μες στην πολλή συνάφεια, έχεις κι εσύ χάσει τη δυνατότητα να αντιληφθείς και να αποτιμήσεις την αξία της πράξης τους. Η σημασία της θαμπώνει και δύσκολα αντιλαμβάνεσαι το μεγαλείο αυτών των δύο ανθρώπων, που παίρνουν τρεις κι εξήντα, ξέρουν τις αδυναμίες του όπλου τους και παρ’ όλα αυτά βουτάνε μες στις φλόγες, αδιαφορώντας για τη ζωή τους. Μια κοινωνία που έχει ηρωοποιήσει τον άτυχο Γρηγορόπουλο είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατον, να αναγνωρίσει και να εκτιμήσει τον πραγματικό ηρωισμό. Δεν μας φταίει η γλώσσα. Φταίμε εμείς που την τσαλαπατάμε καθημερινά.
«Ηρωες επειδή έπεσαν κάνοντας το καθήκον τους». Το καθήκον, άλλη λέξη φθαρμένη όσο δεν πάει άλλο. Τι θα πει κάνω το καθήκον μου; Στη δίκη για το Μάτι ένας πιλότος πυροσβεστικού κατέθεσε ότι δεν έκανε ρίψη νερού διότι δεν είχε τέτοια εντολή. Εκανε το καθήκον του, αφού υπάκουσε στις εντολές των ανωτέρων του. Ομως, δεν έκανε το καθήκον του, αφού δεν εκτέλεσε το έργο που είχε αναλάβει. Οταν το καθήκον ταυτίζεται με το γράμμα των κανόνων τότε χάνει τη σημασία του. Γίνεται τυπολατρία. Το εξέφρασε με τον καλύτερο τρόπο η κ. Δούρου. «Μας κάθισε μια στραβή στη βάρδιά μας». Με αποτέλεσμα 104 νεκρούς και ούτε κι εγώ ξέρω πόσους σοβαρά τραυματίες. Είναι ένας τρόπος για να αναλάβεις την «πολιτική ευθύνη». Από τότε που την ανακαλύψαμε, με τη συνδρομή του Ανδρέα Παπανδρέου, η ευθύνη, το κύτταρο της δημοκρατίας, έχασε τη σημασία της. Και οι πραξικοπηματίες του ’67 θα μπορούσαν να επικαλεσθούν την πολιτική ευθύνη για τις πράξεις τους, όπως την επικαλέσθηκαν οι δολοφόνοι της «17 Νοέμβρη» και οι υπερασπιστές τους. Ο Μουλάς όμως και ο Στεφανίδης, με την πράξη τους απέδειξαν ότι η ευθύνη δεν έχει επιθετικό προσδιορισμό. Είναι ευθύνη.
Ολα είναι θέμα παιδείας. Αλλη λέξη που έχει χάσει τη σημασία της. Ολοι συμφωνούν ότι «όλα είναι θέμα παιδείας». Δυσκολεύονται όμως να συνεννοηθούν όταν προσπαθούν να εξηγήσουν τι εννοούν με «παιδεία». Τι πιστοποιεί την ύπαρξη παιδείας; Το πανεπιστημιακό δίπλωμα; Η σωστή σύνταξη της ελληνικής; Ή μήπως παιδεία είναι το εργαλείο που σε εξοπλίζει για να μπορείς να εκτιμήσεις το ανθρώπινο σύμπαν στις πραγματικές του διαστάσεις; Να μη σπαταλάς τη δύναμη της γλώσσας στην πρόχειρη καθημερινότητα, νομίζοντας πως οι λέξεις θα σε βοηθήσουν να γλιτώσεις απ’ την ισοπεδωτική της μαγεία. Πολλά έχουν γραφτεί για την «απομάγευση» των σύγχρονων κοινωνιών. Ομως, την «απομάγευσή» τους από τα στερεότυπα της παράδοσης, όπως η θρησκεία ή οι ιδεολογίες, την έχει αντικαταστήσει η «μαγεία» της ισοπέδωσης των αξιών.
Ξεκίνησα από τους δύο ηρωικούς σμηναγούς, τον Χρήστο Μουλά και τον Περικλή Στεφανίδη και θέλω να κλείσω με το προσφιλές μου θέμα. Τα ελληνικά δεν κινδυνεύουν ούτε από τα greeklish ούτε από την κατακτητική επέλαση της αγγλικής. Τα ελληνικά κινδυνεύουν από εμάς, που μιλάμε και γράφουμε ελληνικά. Οταν μια «πόλις» νοσεί καταρρέει με το παραμικρό, όπως γράφει ο Πλάτων στην Πολιτεία του. Οπως και το σώμα που νοσεί. Σκεφθείτε ότι η γλώσσα μας δεν σώθηκε μόνον, αλλά ανέπτυξε και τη δυναμική της από Ελληνες που μιλούσαν τουλάχιστον μία ξένη γλώσσα.
Γι’ αυτό θα επανέλθω στην αγαπημένη μου εμμονή. Η «παιδεία», η πραγματική, στηρίζεται στην ανάγνωση της λογοτεχνίας μας. Εκεί μέσα οι λέξεις που έχουν φθαρεί μπορούν να ξαναβρούν το χαμένο τους σφρίγος. Η τριβή με τη λογοτεχνία δεν είναι πολυτέλεια. Μας σηματοδοτεί τον δρόμο για την κατανόηση της πραγματικότητας. Τους «ήρωες» δεν μπορούμε να τους αναγνωρίσουμε χωρίς τους τάφους τους, το «σήμα» τους, τις λέξεις. Τιμητική αναφορά στο αριστούργημα του Ερνέστο Σαμπάτο «Περί ηρώων και τάφων».
