Σήμερα στην Ελλάδα ούτε η εύρεση κατοικίας προς αγορά είναι εύκολη ούτε τα ενοίκια είναι προσιτά. Οι συνέπειες είναι πολλές, μεταξύ αυτών και η καθυστέρηση στη δημιουργία οικογένειας και την απόκτηση παιδιών, πράγμα που οξύνει ακόμη περισσότερο το δημογραφικό ζήτημα. Παλαιότερα η κρατική μέριμνα για παροχή κατοικιών γινόταν μέσω του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας, αλλά τώρα καταργήθηκε χωρίς να αντικατασταθεί από κάτι άλλο. Τα τελευταία χρόνια και η ιδιωτική πρωτοβουλία έχει «κλείσει», αφού μεγάλο μέρος των προς πώληση ακινήτων διοχετεύονται στη «χρυσή βίζα», ενώ τα προς ενοικίαση διαμερίσματα περνούν μαζικά στη βραχυχρόνια μίσθωση (Airbnb) και επιδεινώνουν το πρόβλημα. Συγκεκριμένα:
«Χρυσή βίζα». Το καθεστώς της «χρυσής βίζας» υιοθετήθηκε την περίοδο των μνημονίων για να φέρει συνάλλαγμα στην ελληνική οικονομία, καθώς και σε άλλες χώρες που έπασχαν από έλλειψη ρευστότητας. Οι έλεγχοι προέλευσης των χρημάτων είναι ελάχιστοι και ως αντάλλαγμα προσφέρεται στους ξένους άδεια παραμονής, που όμως συνοδεύεται από πλείστες παραβάσεις. Τον περασμένο Μάιο η Αρχή Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες εντόπισε σωρό από εταιρείες-φαντάσματα, αμέτρητες φορολογικές παραβάσεις και εκτεταμένο λαθρεμπόριο σε βίζες παραμονής. Για παρόμοιους λόγους, το πρόγραμμα της «χρυσής βίζας» απαγορεύτηκε πλέον στην Πορτογαλία και την Ιρλανδία, ενώ στην Ισπανία περιορίστηκε δραστικά.
Στην Ελλάδα, δυστυχώς, συνεχίζεται ακάθεκτο, απλώς ανέβηκε κάπως το κατώφλι της επένδυσης, αλλά αναβλήθηκε η εφαρμογή του. Το πρώτο πεντάμηνο του έτους εγκρίθηκαν σχεδόν 2.000 νέες αιτήσεις και ήλθαν στην Ελλάδα κεφάλαια περίπου ενός δισεκατομμυρίου ευρώ, τριπλάσια από πέρυσι, επειδή δεχόμαστε πλέον και το ξέπλυμα που γινόταν στις άλλες χώρες. Η μεγάλη πλειονότητα των αιτούντων προέρχεται από την Κίνα και ακολουθούν Τουρκία, Μέση Ανατολή και Ρωσία. Οι αγορές δεν αφορούν μόνο την Αθήνα αλλά και άλλες πόλεις, νησιά και τουριστικούς προορισμούς. Ιδιαίτερα μεγάλο ενδιαφέρον επιδεικνύουν οι Τούρκοι στη Θράκη, όπου αγοράζουν μαζικά οτιδήποτε βγαίνει προς πώληση, πολύ συχνά με δάνεια-εξπρές που σπεύδουν να τους χορηγήσουν τουρκικές τράπεζες.
Προς το παρόν, ουδείς αρμόδιος, ούτε από την κυβέρνηση ούτε από την Τράπεζα της Ελλάδος, φαίνεται να ανησυχεί για τον μαζικό αφελληνισμό των ελληνικών περιουσιών, αν και μεγάλες περιοχές της χώρας έχουν ήδη καταληφθεί από άγνωστης (και συχνά ύποπτης) προέλευσης ιδιοκτήτες εκτός Ε.Ε. και κάποια στιγμή θα φανούν οι συνέπειες σε πολλά μέτωπα – εσωτερικά και εξωτερικά. Εκτός όμως από τον αφελληνισμό των περιουσιών, τα κυκλώματα της «χρυσής βίζας» αφαιρούν και έσοδα από την ελληνική οικονομία. Οι περισσότεροι που τα αγοράζουν δεν έρχονται να μείνουν οι ίδιοι σε μόνιμη βάση, αλλά με τη μέθοδο του Airbnb τα ενοικιάζουν σε επισκέπτες – συνήθως από την ίδια τη χώρα τους. Με τον τρόπο αυτό, ακόμη και το αμφιλεγόμενο όφελος από την εισαγωγή ξένου χρήματος στην Ελλάδα, διαχρονικά απομειώνεται με τη χρήση του ακινήτου ως σιφόνι εξαγωγής κερδών προς τη χώρα αποστολής και η εγχώρια οικονομία ουδέν όφελος αποκομίζει.
Είναι λοιπόν προφανές ότι ο κύκλος της «χρυσής βίζας» έκλεισε και είναι καιρός να καταργηθεί άμεσα και ριζικά, χωρίς εξαιρέσεις και παραθυράκια, και η απόκτηση ακινήτων από μη κατοίκους να γίνεται πλέον μόνο στο πλαίσιο που προβλέπει η Ε.Ε. Με τα μέτρα αυτά θα ανοίξει η διαθεσιμότητα ακινήτων για μόνιμους κατοίκους και οι τιμές θα γίνουν πιο προσιτές, γιατί πλέον θα απευθύνονται στα χαμηλότερα γηγενή εισοδήματα.
Βραχυχρόνια μίσθωση (Airbnb). Παράλληλα με την επέλαση της «χρυσής βίζας», μεγάλο μέρος των ενοικιαζόμενων ακινήτων έχει αποσυρθεί από την εγχώρια αγορά ενοικίου και έχει διατεθεί αποκλειστικά προς ξένους επισκέπτες. Αμεση συνέπεια, η εκτίναξη των ενοικίων και η σπανιότητα των διαθέσιμων διαμερισμάτων, όχι μόνο στην πρωτεύουσα αλλά και σε αρκετές πόλεις της περιφέρειας. Ενας από τους λόγους που στις Πανελλαδικές κατέρρευσε η ζήτηση στις τοπικές σχολές είναι ότι οι φοιτητές δεν βρίσκουν να νοικιάσουν ένα διαμέρισμα σε λογικές τιμές.
Οι σοβαρές επιπτώσεις της παλίρροιας του υπερτουρισμού, της έκρηξης του Airbnb και της επέλασης της «χρυσής βίζας».
Το κύμα του Airbnb πηγάζει, αλλά και τροφοδοτεί την παλίρροια του υπερτουρισμού. Και μπορεί μεν να αύξησε το εισόδημα σε χιλιάδες μικροϊδιοκτήτες, αλλά την ίδια στιγμή καταπονεί έντονα τις αστικές υποδομές, ιδιαίτερα σε περιοχές που καθόλου δεν είχε προβλεφθεί η χρήση τους. Γι’ αυτό στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. έχει αρχίσει να επιβάλλεται ένα πολύ περιοριστικό καθεστώς, ακόμη και πλήρης απαγόρευση του Airbnb: για παράδειγμα, στο Αμστερνταμ και το Δουβλίνο τα καταλύματα θα εκμισθώνονται μόνο για λίγες εβδομάδες τον χρόνο, στη Φλωρεντία και την Πάλμα απαγορεύτηκαν εντελώς και στην Πορτογαλία σταμάτησαν οι νέες άδειες. Ανάλογα μέτρα έχουν αρχίσει να συζητούνται και για τις ελληνικές πόλεις –ιδιαίτερα για την Αθήνα–, αλλά καθυστέρησαν εξαιτίας των διπλών εκλογών που είχαμε τους περασμένους μήνες και ίσως πάλι αναβληθούν ενόψει των εκλογών της Αυτοδιοίκησης, μην και χαθεί καμιά ψήφος.
Ακόμη όμως κι αν το Airbnb περιοριστεί, θα αυξηθούν οι ενοικιάσεις αλλά όχι το στεγαστικό απόθεμα. Για να μεγαλώσει το στοκ κατοικιών χρειάζονται προγράμματα μαζικής κατασκευής νέων σπιτιών, ίσως και νέες πόλεις. Τα χρήματα που απαιτούνται υπάρχουν στο Ταμείο Ανάκαμψης, χρειάζεται όμως να γίνει διαπραγμάτευση της νέας κατανομής κονδυλίων, όπως ήδη έκαναν άλλες χώρες της Ε.Ε. Η σχετική προθεσμία εκπνέει στο τέλος του έτους και η κυβέρνηση κάτι σοβαρό πρέπει να κάνει, πέρα από το να θυμώνει με τον ασίκικο χορό.
Ο κ. Νίκος Χριστοδουλάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην υπουργός.
• Η Ελεάννα Βλαστού απουσιάζει.
