Οι φετινοί παρατεταμένοι πυρετοί της Γης στέριωσαν τη δυσφόρητη υποψία: ο κόσμος μας αλλάζει γρηγορότερα από όσο αναμέναμε. Το είπαν επιστήμονες: γεγονότα τοποθετημένα στο μέλλον συνέβησαν τώρα. Κι επηρεάζουν απαξάπαντες, όλα τα όντα μέσα στους ταραγμένους κύκλους της παγκόσμιας πολιτείας.
Διότι κάτω από την καυτή θερινή επιδερμίδα συντελούνται πολυποίκιλες αλλαγές. Δημογραφική έκρηξη, έκτη μαζική εξαφάνιση των ειδών, αναπάντεχες και άμετρες κρίσεις, κλιμακούμενοι αυτοματισμοί, αυξανόμενη συνδεσιμότητα, φθίνουσες δημοκρατίες, ενισχυόμενες απολυταρχίες.
Η ιδέα ότι ο κόσμος υπόκειται σε διαρκή αλλαγή είναι πανάρχαια. «Δεν μπορείς να μπεις στο ίδιο ποτάμι δυο φορές», έλεγε ο Ηράκλειτος, γιατί το ποτάμι ανά πάσα στιγμή αλλάζει. Καινούργια δεν είναι ούτε η ιδέα ότι ο κόσμος αλλάζει όλο και ταχύτερα. Είναι ο νόμος του Μουρ του 1965. Τότε, ο μηχανικός Γκόρντον Μουρ παρατήρησε ότι ο αριθμός των τρανζίστορ σε ένα ολοκληρωμένο κύκλωμα ημιαγωγών διπλασιάζεται ανά διετία. Σήμερα, κάθε δύο χρόνια διπλασιάζεται ο όγκος των παγκόσμιων δεδομένων· οι ιστότοποι αυξήθηκαν σε 1,97 δισ. από έναν, του Cern, το 1990· 5,6 δισ. άνθρωποι χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο από 23 το 1972. Πριν από τον τηλέγραφο, οι πληροφορίες ταξίδευαν με την ταχύτητα του αλόγου, σήμερα τρέχουν με την ταχύτητα του φωτός. Στον 21ο αιώνα, λένε, δεν θα ζήσουμε 100, αλλά –συγκριτικά με το άλλοτε– 20.000 χρόνια προόδου.
Ο κόσμος μας πατάει ξέφρενο γκάζι· τον 21ο αιώνα λέγεται ότι θα ζήσουμε όχι 100 αλλά 20.000 χρόνια προόδου.
Η επιταχυνόμενη ροή της εξέλιξης συζητείται από την αυγή του 20ού αιώνα. Οι πρώτες νύξεις περί του κλιμακούμενου ρυθμού ανάπτυξης έγιναν το 1910. Το 1938 μίλησαν για την τάση «να κάνουμε περισσότερα με λιγότερα» στη βιομηχανία και την υγεία. Το 1946 για τη γεωμετρική διεύρυνση της ανθρώπινης γνώσης. Το 1958 για τις όλο και γρηγορότερες αλλαγές στον τρόπο ζωής του ανθρώπου. Οι τεχνο-ουτοπιστές, διανθρωπιστές του ’70, ’80 και ’90 (Εσφαντιαρί, Κουρτσβάιλ και Μόραβεκ, Πιρς και Μπόστρομ) οραματίστηκαν τη διά της τεχνολογίας γεωμετρικά αυξανόμενη υπολογιστική ισχύ του ανθρώπινου εγκεφάλου, μια ταχέως επεκτεινόμενη υπερνοημοσύνη – και την αθανασία. Αμέτρητα τα βιβλία επιστημονικής φαντασίας, οι μελέτες, τα δοκίμια για το πέρασμα στη λεγόμενη «εκθετική εποχή» της τρομακτικής επιτάχυνσης, που θα τείνει διαρκώς να διαρρήξει την πλέξη της ανθρώπινης ιστορίας.
Εκτιμάται ότι από την Παλαιολιθική έως τη Νεολιθική Εποχή η οικονομία διπλασιαζόταν κάθε 250.000 χρόνια, από την εμφάνιση της γεωργίας μέχρι τη Βιομηχανική Επανάσταση κάθε 900 χρόνια, σήμερα αυτό συμβαίνει ανά 15ετία· σε συνθήκες υπερνοημοσύνης θα διπλασιάζεται ανά τρίμηνο ή εβδομαδιαίως.
Είμαστε τα παιδιά της επόμενης μεταμόρφωσης, έλεγε ο Αλβιν Τόφλερ στο «Τρίτο κύμα», επιχειρώντας να αποτυπώσει τη δύναμη και την έκταση των εκθετικών αλλαγών που καταφθάνουν μαζί με τις πιέσεις, τις συγκρούσεις, τα χάσματα που γεννούν πάντα οι κολοσσιαίες μεταβολές. Διότι οι κοινωνίες εξελίσσονται βραδύτερα από τις ανθρώπινες επινοήσεις. Η μη σύγκλιση ταχυτήτων αποτελεί την ισχυρότερη βόμβα στο κομπολόι των απειλών. Την υπόγεια ροή στο δυστοπικό σενάριο της αυτοκρατορίας των μηχανών.
Καμία χρονιά δεν είναι πια ίδια με την άλλη. Μαζί με τα θαύματα και τους γρίφους της προόδου, διογκώνεται ιλιγγιωδώς και το κουβάρι των αλληλένδετων παγκόσμιων προβλημάτων. Κι αυτό δημιουργεί, πέρα από την αίσθηση ενός επικείμενου υπερ-άλματος, τον φόβο προσέγγισης σε ένα σημείο από το οποίο δεν θα είναι πια δυνατή η επιστροφή. Ηδη σβήνει ως μη εφικτή η ιδέα της πλήρους αποτροπής των παντοειδών επιπτώσεων, και το βλέμμα στρέφεται στους τρόπους μετριασμού των βλαβών και στην επινόηση εργαλείων προσαρμογής στις κρίσεις. Ομως αυτοί οι οχυρωματικοί μηχανισμοί για να στηθούν, απαιτούν υπερμεγέθη κεφάλαια, ρωμαλέες ιδέες, ακηδεμόνευτα σχέδια και μεγάλη τόλμη· κεφαλή και σώμα να ρισκάρουν ή να στερηθούν κεκτημένα, να παλέψουν ενάντια στη βολή της ασφάλειας, τον φόβο για το άγνωστο, την αδράνεια, να τρέξουν για ενεργειακές ανατροπές, νέες υποδομές, μικρότερα βάραθρα. Η προσαρμογή είναι σωτήρια όταν επιχειρείται έγκαιρα από τα παγκόσμια συστήματα, όμως εξοντωτική για το είδος όταν επιβάλλεται εξαπίνης. Ενέχει απώλειες. Ωστόσο, είναι η μοναδική έξοδος κινδύνου από την κόλαση των ακραίων καιρικών φαινομένων, της εξάντλησης των πόρων, του υπερπληθυσμού, των αβίωτων ασφυκτικών μεγα-πόλεων, της ανεξέλεγκτης υπερ-ανάπτυξης των τεχνητών εγκεφάλων. Πάνω σε αβύσσους δεν χτίζονται βιώσιμοι κόσμοι.
