Υστερα από μια γρήγορη έρευνα στο Διαδίκτυο, διαπιστώνει κανείς πως το Νεοελληνικό Ινστιτούτο της Σορβόννης απασχόλησε για τελευταία φορά την κοινή γνώμη το 2012-2013, ευθύς αμέσως μετά τον αδόκητο θάνατο του καθηγητή Μιχάλη Λασιθιωτάκη. Ο θάνατός του συνδέθηκε με την κατάργηση της έδρας Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης.
Ας ξετυλίξουμε όμως την πορεία των πραγμάτων από την αρχή. Η 16 rue de la Sorbonne είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το ελληνικό πνεύμα. Στην οδό αυτή στεγάζεται το τμήμα Ελληνικών σπουδών, αρχαίων, βυζαντινών και νεοελληνικών του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, διατρανώνοντας έτσι την αρραγή συνέχεια του ελληνικού πολιτισμού. Ανεβαίνοντας τις σκάλες, στον τρίτο όροφο του κτιρίου, θα βρεθεί κανείς μπροστά στο Νεοελληνικό Ινστιτούτο, το οποίο αποπνέει αμέσως στον επισκέπτη μια αίσθηση οικειότητας και ζεστασιάς.
Η ίδρυση του Ινστιτούτου ανάγεται αρκετά πίσω στον χρόνο και σχετίζεται με το όνομα του φιλέλληνα Ιμπέρ Περνό (Ηubert Pernot), ο οποίος ήδη από το 1912 διδάσκει Νέα Ελληνικά στη Σορβόννη. Ο Περνό υπήρξε, μεταξύ άλλων, μαθητής του Εμίλ Λεγκράν (Émile Legrand), του οποίου το αρχείο βρίσκεται στο Νεοελληνικό Ινστιτούτο, όπως και του Γιάννη Ψυχάρη. Αμφότεροι δραστηριοποιούνταν τότε στη Σχολή Ανατολικών Γλωσσών, η οποία σήμερα έχει μετονομαστεί σε Εθνικό Ινστιτούτο Ανατολικών Γλωσσών και Πολιτισμών, ευρύτερα διαδεδομένο με τη συντομογραφία INALCO (Institut National des Langues et Civilisations Orientales).
Tο 1920, χάρη στις άοκνες προσπάθειες του Περνό και σε συνεργασία με την τότε ελληνική κυβέρνηση υπό την πρωθυπουργία του Ελευθερίου Βενιζέλου, θα ιδρυθεί το Νεοελληνικό Ινστιτούτο. Θα χρειαστεί να περάσουν δέκα χρόνια ακόμη (1930), ωσότου δημιουργηθεί έδρα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, την οποία και καταλαμβάνει ο καθηγητής Περνό μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 1938. Είναι άξιο θαυμασμού το γεγονός πως ήδη από το 1930 υφίσταται έδρα Νεοελληνικών Σπουδών στη γαλλική επικράτεια, τη στιγμή που στον κυρίως ελλαδικό χώρο οι πρώτες διακριτές έδρες καθιερώνονται μόλις λίγο καιρό πριν. Στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, το 1925 συστήνεται η πρώτη έδρα Μέσης και Νεότερης Ελληνικής Φιλολογίας, την οποία καταλαμβάνει ο καθηγητής Νίκος Βέης, ενώ ο Γιάννης Αποστολάκης εξελέγη καθηγητής στην έδρα της Νεοελληνικής Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου μόλις το 1926.
Η ζωή του Περνό ήταν μια ζωή αφιερωμένη στην Ελλάδα και στις νεοελληνικές σπουδές. Η αλληλογραφία του, τα αποκόμματα εφημερίδων της εποχής τα οποία συνέλεγε, αφίσες, φωτογραφικό υλικό από όλα σχεδόν τα μέρη της Ελλάδας, το υλικό που συγκέντρωσε σχετικά με τη διάλεκτο της Χίου και άλλα πολλά συναποτελούν το παζλ του αρχείου του, το οποίο και φυλάσσεται στο Ινστιτούτο. Γράφει ο Περνό για τον ίδιο σε γράμμα που απευθύνει στον τότε πρέσβη της Ελλάδας στη Γαλλία (ο επίσημος τίτλος ήταν Υπουργός της Ελλάδος στο Παρίσι) Νικόλαο Πολίτη: Εδώ και καιρό έχω παραδοθεί σε αυτόν τον κάπως άχαρο ρόλο εκείνου που διανοίγει έναν νέο δρόμο. Και παραθέτει ευθύς αμέσως ένα εδάφιο από το Κατά Ματθαίον ευαγγέλιο: «Ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω τὸν ἄγγελόν μου πρὸ προσώπου σου, ὃς κατασκευάσει τὴν ὁδόν σου ἔμπροσθέν σου· φωνὴ βοῶντος…».
Είναι εντυπωσιακό ακόμη το γεγονός ότι ο κανονισμός σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας της βιβλιοθήκης, όπως ορίστηκε από τον Περνό, ισχύει σε μεγάλο βαθμό μέχρι σήμερα, χωρίς ιδιαίτερες διαφοροποιήσεις.
Το Νεοελληνικό Ινστιτούτο της Σορβόννης παραμένει, μετά σχεδόν μία εκατονταετία, ζωντανή εστία διάδοσης της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού στη Γαλλία.
Τον Περνό θα διαδεχθεί ο Αντρέ Μιραμπέλ (André Mirambel), του οποίου οι σημειώσεις και οι διαλέξεις συγκαταλέγονται στο σπάνιο αρχείο που διαθέτει το Ινστιτούτο. Για κάποιον αδιευκρίνιστο λόγο, μετά τη συνταξιοδότηση του Περνό, χάνεται η έδρα Νεοελληνικής Φιλολογίας, με αποτέλεσμα ο Μιραμπέλ να διδάσκει ως εντεταλμένος διδάσκων (chargé de cours). Το 1970 προσκαλείται να διδάξει στη Σορβόννη ο Κ. Θ. Δημαράς, ο οποίος και διαδέχεται τον Μιραμπέλ στη διεύθυνση του Ινστιτούτου. Η αλληλογραφία του Δημαρά κατά τα χρόνια παραμονής του στο Παρίσι είναι και εκείνη αρχειοθετημένη στο Ινστιτούτο. Από το 1978 και έως το 1983 θα τον διαδεχθεί στη διεύθυνση η Αικατερίνη Κουμαριανού, η πρώτη γυναίκα διευθύντρια του Ινστιτούτου, η οποία διδάσκει παράλληλα μαθήματα Νέας Ελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης.
Το 1983 θα σηματοδοτήσει την επανίδρυση της έδρας Νεοελληνικών Σπουδών, η οποία καταλαμβάνεται από τον καθηγητή Γκι Σονιέ (Guy Saunier), μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 2003, οπότε και τον διαδέχεται ο Ανρί Τονέ (Henri Tonnet). Ο τελευταίος έχει συντάξει μεταξύ άλλων ένα γαλλοελληνικό λεξικό προς χρήση των γαλλόφωνων. Ο Μιχάλης Λασιθιωτάκης υπήρξε αναπληρωτής καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στη Σορβόννη ήδη από το 1988, ενώ μόλις το 2011 έγινε τακτικός καθηγητής, αναλαμβάνοντας παράλληλα τη διεύθυνση του Ινστιτούτου. Δυστυχώς, μετά τον θάνατό του, η Σορβόννη αποφάσισε να καταργήσει την έδρα Νεοελληνικών Σπουδών, χωρίς αυτό να επηρεάσει, εντούτοις, τη λειτουργία του Ινστιτούτου. Από το 2013, διευθύντρια ανέλαβε η αναπληρώτρια καθηγήτρια Αλκηστη Σοφού, η οποία παραμένει στη θέση αυτή μέχρι και σήμερα.
Η σπουδαιότητα του Ινστιτούτου έγκειται στην παλαιότητα και σπανιότητα των βιβλίων που διαθέτει. Ουκ ολίγα εξ αυτών προέρχονται από τη βιβλιοθήκη του ιδρυτή Ιμπέρ Περνό. Παρά το γεγονός ότι ορισμένα βιβλία καταστράφηκαν από την Κατοχή των Γερμανών στο Παρίσι στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το υλικό του Ινστιτούτου είναι σε μεγάλο βαθμό σπάνιο και δυσεύρετο. Θα βρει κανείς βιβλία και περιοδικά που χρονολογούνται από τον 17ο, 18ο ή και 19ο αιώνα. Τα δε βιβλία και περιοδικά δεν αφορούν μόνο τη Νέα Ελληνική Λογοτεχνία, αλλά είναι ακόμα ιστορικού, λαογραφικού και ευρύτερου ενδιαφέροντος. Βέβαια, το αρχείο αποτελεί τον κατ’ εξοχήν θησαυρό του Ινστιτούτου, ο οποίος παραμένει εν πολλοίς ανεξερεύνητος. Εκτός από τα αρχεία του Εμίλ Λεγκράν και του Ιμπέρ Περνό, φυλάσσεται ακόμη το αρχείο του Κερκυραίου ιστορικού της Ιονίου Ακαδημίας Λαυρεντίου Βροκίνη, ο οποίος είχε συχνή αλληλογραφία με τον Εμίλ Λεγκράν. Θα βρει κανείς, επιπλέον, το αρχείο του λόγιου Παναγιώτη Κοδρικά, ο οποίος διαβίωσε για κάποιο διάστημα στο Παρίσι.
Το Ινστιτούτο παραμένει μετά σχεδόν μία εκατονταετία μια ζωντανή εστία διάδοσης της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού στο Παρίσι. Διδάσκονται μαθήματα Νέων Ελληνικών σε γαλλόφωνους, όπως και σεμινάρια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και Διαπολιτισμικών Σχέσεων σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο. Είναι, ωστόσο, γεγονός πως αυτή η καιόμενη λαμπάδα ελληνικού πολιτισμού στην καρδιά της Γαλλίας χρειάζεται μεγαλύτερη στήριξη από την ελληνική κυβέρνηση, ώστε να συνεχίσει να μεταδίδει το ελληνικό πνεύμα στο γαλλόφωνο κοινό…
* Ο κ. Γαβριήλ Μπομπέτσης είναι υποψήφιος διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Λιλ.
