Το φανέρωμα αγνοημένων στρεβλώσεων, ολιγωριών, λαθών σε γρανάζια της κρατικής μηχανής διέκοψε αρκετές φορές φέτος το αφήγημα της συνεχούς προόδου. Και έγιναν αισθητά τα αισθήματα δυσφορίας και απογοήτευσης.
Η αισιοδοξία είναι το αίσθημα του επιτυχόντος. Αλλά και τα αισθήματα συγκλονισμού και διάψευσης, αρνητικά κατά βάση, αφού αφαιρούν κομμάτι του σταθερού εδάφους κάτω από τα πόδια μας και ευκολύνουν τον δρόμο προς την παραίτηση, ενδέχεται να κεντρίσουν το πείσμα για κίνηση προς τα εμπρός, για απαίτηση εξέλιξης, να νικήσουν τον πολιτικό φόβο εκδήλωσης της στενοχώριας, παραδοχής της αποτυχίας. Μπορούν να γίνουν κινητήρια δύναμη. Και σε αυτή την περίπτωση, καθοδηγούν το πρώτο βήμα έξω από την καθηλωτική αδράνεια. Δεν είναι πολιτική ήττα να δηλώσεις ματαιωμένος. Ηττα είναι, αν μετά το σοκ, τα εκδηλωμένα αισθήματα ισορροπήσουν ξανά στην επιφανειακή νηνεμία της αδρανούς αυτοϊκανοποίησης.
Μία από τις αιτίες των αθεράπευτων ελληνικών παθογενειών είναι η τάση μας –κυβερνώντων και κυβερνωμένων– να δεχόμαστε τα πράγματα όπως είναι, γιατί είμαστε πεπεισμένοι πως τίποτα δεν θα αλλάξει, πως η αλληλοδιαδοχή θριάμβων και αποτυχιών συντελείται σύμφωνα με τον ανυπέρβλητο νόμο που λέγεται ελληνική μοίρα. Φρικιούμε όταν η τραγωδία συμβεί, ταραζόμαστε, περιδιαβάζουμε τα κακώς κείμενα και τα εγκαταλείπουμε ως έχουν. Η ιδέα της ανίατης καθίζησης –γιατί είναι στο DNA μας, αυτός ο λαός, λέμε, δεν θα σωθεί ποτέ– είναι η πιο επικίνδυνη από όλες τις μάστιγες. Η κουλτούρα της στασιμότητας, που εδραιώθηκε κατά το παρελθόν από μια συμφέρουσα σε ορισμένους νοοτροπία οπισθοδρόμησης, από μηχανισμούς που έθαβαν τα προβλήματα κάτω από τα νερά της λησμοσύνης, ακυρώνει το γόνιμο φορτίο της αλλαγής που φέρνει η διαδοχή των νέων πραγμάτων.
Οι άνθρωποι φοβούνται τις αλλαγές και οι κυβερνήσεις το πολιτικό κόστος τους. Ομως η αρνητική διέγερση ακονίζει την ικανότητα να θυμόμαστε και να μαχόμαστε. Παράγει νέες αντιλήψεις. Μία από τις βασικές δεξιότητες πολιτικής αντοχής είναι ο μεταβολισμός της κακής εμπειρίας σε κάτι θετικό, διαρκές, εποικοδομητικό.
Η πολιτεία τώρα δείχνει να ψηλαφεί τον πάτο, να μην αποφεύγει την απογοήτευση, που γίνεται απόφαση να ξηλώσει ξανά ό,τι ξηλωμένο ξαναστήνεται με θράσος. Πολίτες απομακρύνουν τα πλανερά αποδεικτικά της ματαιότητας και προχωρούν. Μέχρι στιγμής, σε βατά πεδία. Ακόμη και αυτό, όμως, αποτελεί τεράστια πρόοδο.
