Πριν από δύο εβδομάδες, μια μεγάλη γερμανική εφημερίδα είχε στο πρωτοσέλιδό της έναν σκαραβαίο της Volkswagen ανάσκελα, τέζα, αναποδογυρισμένο. «Αντίο, παλιά Γερμανία», έλεγε ο πένθιμος τίτλος, που αποκαθήλωνε έτσι το σύμβολο του μεταπολεμικού οικονομικού θαύματος της χώρας. Προχθές ήρθε το πρωτοσέλιδο του Economist να αναρωτηθεί αν η μεγαλύτερη οικονομία της Ε.Ε. είναι πάλι ο «μεγάλος ασθενής της Ευρώπης».
Τι έκανε λάθος η Γερμανία; Τίποτε. Την εκδικούνται οι αρετές της. Η παροιμιώδης δημοσιονομική της σωφροσύνη αποδεικνύεται αυτοκαταστροφική τώρα που το γήρας των υποδομών της μαρτυρεί την τσιγκουνιά στις δημόσιες επενδύσεις. Η ευκολία της να εξασφαλίζει στην ενεργοβόρο βιομηχανία της φθηνό αέριο αποδεικνύεται γεωπολιτικά κοντόθωρη και μη βιώσιμη. Η εξαγωγική της ρώμη εκπνέει τώρα που η Κίνα μπορεί να καλύπτει ολοένα και περισσότερο τις ανάγκες της με την εγχώρια παραγωγή. Ακόμη και η στιβαρή γραφειοκρατία της Γερμανίας μοιάζει με βραδυκίνητο γίγαντα στον καιρό της ανάγκης για γρήγορες ψηφιακές υπηρεσίες.
Η Γερμανία έχει δείξει ότι μπορεί να ξεπερνάει με συλλογικό σθένος αυτές τις αντιξοότητες. Αυτή τη φορά όμως η αισιοδοξία του καγκελαρίου της –«η ενεργειακή μετάβαση θα είναι το νέο οικονομικό μας θαύμα»– προκαλεί μόνο χλεύη. Οι Γερμανοί δεν έχουν γίνει φτωχότεροι. Εχουν γίνει όμως πιο ανασφαλείς. Η τρίχρωμη κυβέρνησή της χώρας, αντί για συναινετικό εγχείρημα, θυμίζει διαρκές βραχυκύκλωμα. Η λαϊκιστική Ακροδεξιά μετριέται στο 20%. Δεν υπάρχει σθένος. Ούτε σκαραβαίος για να το πάει στο μέλλον.
Ο,τι κοντινότερο είχε η μεταπολεμική Ελλάδα σε σκαραβαίο ήταν ο Ζορμπάς. Η χώρα έβλεπε τον εαυτό της σαν κάποια που άξιζε να τη ζηλεύεις και να την επισκέπτεσαι, για τον καιρό και τη φύση της, για τα ερείπια του αρχαίου της πολιτισμού, αλλά και για την κουλτούρα του αενάως ευφρόσυνου καθημερινού της βίου. Η Volkswagen της ήταν ο τουρισμός της, που όφειλε όμως να εκσυγχρονιστεί, να αποκτήσει υποδομές και να προσφέρει καλύτερες –βλ. και πιο ακριβές– υπηρεσίες, για να μην εξαρτάται εσαεί από τους backpackers που έψαχναν στα νησιά της μια εμπειρία αδαμιαίου ροβινσωνισμού ή φτηνής κραιπάλης.
Η Ελλάδα πέτυχε. Δεν έχει πια σκυλοπνίχτες, γαϊδουράκια και rooms to let. Εχει resorts, υπερπολυτελείς κατοικίες, νέα αεροδρόμια, γκουρμέ εστιατόρια που σερβίρουν αχινοσαλάτες και σεβίτσε της γιαγιάς. Ομως, αυτή η επιτυχία της δεν της αρέσει. Τα τελευταία δύο καλοκαίρια διογκώνεται ένα αίσθημα όχι απλής κοινωνικής δυσαρέσκειας, αλλά αποξένωσης από τον τόπο που πάει να γίνει η Ελλάδα. Δεν χαλάνε μόνο οι παραλίες «μας». Κατατέμνονται σε ζώνες και οι πόλεις, όπου η κατοίκηση αρχίζει να γίνεται εξαιτίας του τουρισμού απρόσιτη για τη μεγάλη πλειοψηφία. Ακόμη και οι θεωρητικώς ωφελημένοι –οι εργαζόμενοι στην εποχική βιομηχανία με τις αδρές αμοιβές– βιώνουν τη σεζόν σαν κάτεργο ανάξιο των προσδοκιών και των δεξιοτήτων τους.
Η –εντελώς αυθαίρετη– σύγκριση με τη Γερμανία δείχνει την Ελλάδα σε καλύτερη θέση. Δεν υπάρχει εδώ άλλοθι για πολιτική βραδύτητα. Το αντίθετο. Αντί της γερμανικής κακοφωνίας υπάρχει μονοφωνία, εξοπλισμένη με νωπή νομιμοποίηση. Υπάρχει και αισιοδοξία για επενδυτική βαθμίδα, καλύτερο περιβάλλον, ανάπτυξη αντί για συρρίκνωση – όπως δείχνουν οι προγνώσεις για τη Γερμανία.
Αυτό που λείπει είναι ένας αναπτυξιακός μύθος. Ενας εθνικός «σκαραβαίος» που να μας επιτρέπει να φανταστούμε τη χώρα σε είκοσι, τριάντα χρόνια. Μια χώρα προς την οποία θα θέλουμε να πάμε.
Περιθώριο
Μία, δύο, τρεις, τέσσερις. Πόσες ποινικές διώξεις χρειάζονται για να πειστούμε ότι όσο τεκμηριωμένα κι αν είναι τα κατηγορητήρια κατά του Ντόναλντ Τραμπ, η πολιτική του μοίρα δεν θα κριθεί στα δικαστήρια. Οι διώξεις φαίνεται κιόλας να τον τρέφουν. Τον βοηθούν να μένει διαρκώς στο επίκεντρο της προσοχής και ανανεώνει τους δεσμούς του με το ορκισμένο ποίμνιό του. Αν υπάρχει ένα δίδαγμα για μας, είναι ότι τις δυνάμεις του τυφλού αντισυστημισμού δεν μπορεί κανείς να τις εξαλείψει ούτε δικαστικά ούτε νομοθετικά. Ο καταλογισμός των ποινικών αδικημάτων είναι βέβαια αναγκαίος· και ο εκλογικός αποκλεισμός θεμιτός. Δεν είναι όμως αντίδοτα. Το δεύτερο δίδαγμα από τις ΗΠΑ είναι ότι η ελληνική δημοκρατία δεν έχει να αντιμετωπίσει πρόκληση του βεληνεκούς του Τραμπ. Εδώ οι εχθροί της δημοκρατίας είναι στο περιθώριο. Και οι μόνοι που τους ανασύρουν από εκεί είναι όσοι τους χρησιμοποιούν σαν σκιάχτρα. Οσοι κινδυνολογούν, αποδίδοντας στο περιθώριο περιωπή απειλής. Χειρότερη και από τον ίδιο τον Κασιδιάρη είναι η κασιδιαροποίηση της προεκλογικής αντιπαράθεσης για τον δήμο. Στις λίγες εβδομάδες που απομένουν, έχουμε σοβαρότερα πράγματα να συζητήσουμε.
