«Sapere aude!» δηλαδή, τόλμα να μαθαίνεις, να γνωρίζεις. Να είσαι σοφός. Αυτή ήταν η «εμβληματική φράση» του Διαφωτισμού, όπως τη διατύπωσε ο Ιμάνουελ Καντ στο άρθρο του «Απάντηση στο ερώτημα: τι είναι Διαφωτισμός», τον Δεκέμβριο του 1784.
Εγραφε επίσης ο Γερμανός φιλόσοφος ότι «για τον διαφωτισμό δεν χρειάζεται τίποτε άλλο παρά ελευθερία» και, συγκεκριμένα, «η ελευθερία να κάνει κανείς δημόσια χρήση της έλλογης δύναμής του παντού» (από το «Τι είναι διαφωτισμός», εκδ. Κριτική, μτφρ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλου).
Υπήρχε μάλιστα μια αναφορά στη χρήση της λογικής δύναμης στο πλαίσιο μιας κρατικής θέσης ή υπηρεσίας. Στην περίπτωση υπηρεσιών, έγραφε ο Καντ, που εκτελούνται προς το συμφέρον του κοινωνικού συνόλου, χρειάζεται ένας μηχανισμός, με την παρέμβαση του οποίου μερικά μέλη του συνόλου «αναγκάζονται να συμπεριφέρονται απλά και μόνο παθητικά, ώστε να εξασφαλίζεται (…) μια τεχνητή ομοφωνία, που η κυβέρνηση την κατευθύνει στην επίτευξη δημόσιων σκοπών ή τουλάχιστον στην αποτροπή της κατάλυσης των σκοπών αυτών».
Αραγε αυτός ο μηχανισμός ενεργοποιήθηκε προ ημερών, όταν βουλευτές και στελέχη της κυβέρνησης σχολίασαν δημόσια τα ανησυχητικά στατιστικά στοιχεία για τις φετινές πυρκαγιές που δημοσίευσε το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών;
Θα υπέθετε κανείς πως ναι. Με μια επισήμανση: τα στοιχεία του Αστεροσκοπείου δεν απαντήθηκαν ακριβώς με αναλυτικά επιστημονικά δεδομένα. Αντί για την καντιανή εφαρμογή του ορθού λόγου στη δημόσια σφαίρα, προτιμήθηκαν χαρακτηρισμοί όπως «προπαγάνδα των αριθμών» και «πολιτικοποίηση». Στον βαθμό πάντως που κάποιο «μέρος της μηχανής», διευκρίνιζε ο φιλόσοφος, θεωρεί τον εαυτό του μέλος ενός κοινωνικού συνόλου και της παγκόσμιας κοινωνίας, είναι δυνατό «να διατυπώνει τις σκέψεις του χωρίς να παραβλάπτονται οι υπηρεσίες, που ως παθητικό μέλος έχει αναλάβει να εκτελεί».
Και επειδή οι πυρκαγιές ίσως δεν πάψουν άμεσα να μας απασχολούν: «Δεν είναι δυνατό», σημείωνε ο Καντ, «να αυτοδεσμευτεί μια εποχή και να συνωμοτήσει ώστε η επόμενη να μείνει σε μια κατάσταση όπου θα της είναι αδύνατο να επεκτείνει τις (…) γνώσεις της, να τις αποκαθάρει από πλάνες και, γενικά να προχωρήσει προς την κατεύθυνση του Διαφωτισμού».
