Πόσο το χθες επηρεάζει το σήμερα; Πόσο η Ιστορία καθορίζει τις σχέσεις μεταξύ των κρατών; Πώς οι ανάγκες του παρόντος και κυρίως του μέλλοντος μπορεί να αμβλύνουν τις διαφορές του παρελθόντος; Υπάρχουν παραδείγματα κρατών που ξεπέρασαν τα βάρη που έφερε η Ιστορία, άλλες που δεν μπόρεσαν να τα ξεπεράσουν και παλεύουν ακόμη με τους δαίμονες του παρελθόντος και άλλες που το παλεύουν σε έναν αγώνα αμφίρροπο, με βήματα μπροστά και πίσω. Αυτές τις σκέψεις έκανα με αφορμή τα τραγικά γεγονότα της Κωνσταντινούπολης το 1955 και την πορεία των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Αναμφίβολα στην πρώτη κατηγορία ανήκουν η Γαλλία και η Γερμανία. Μπόρεσαν και τιθάσευσαν τα πάθη τριών πολέμων (1870, 1914-1918, 1940-1945), που άφησαν πίσω τους εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς, ερείπια και σακατεμένες ψυχές. Κι όμως, αμέσως μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι ηγέτες των δύο κρατών συνειδητοποίησαν την ανάγκη να μπει ένα τέλος σε αυτή την εχθρότητα. Πώς έγινε αυτό; Συνέβη, διότι πρωτίστως συνετρίβη ο γερμανικός μιλιταρισμός και διότι ο γερμανικός λαός επανεκπαιδεύθηκε από τους δυτικούς συμμάχους στις αρχές του δημοκρατικού πολιτεύματος. Σημαντικό ρόλο σε αυτή την προσέγγιση Γαλλίας – Γερμανίας έπαιξε και η χάραξη των νέων διαχωριστικών γραμμών μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Σήμερα, σε όλον τον πλανήτη αναφέρονται στον γαλλογερμανικό άξονα.
Σήμερα τα βάρη του παρελθόντος μπορεί να αμβλυνθούν μόνον αν τα πλεονε- κτήματα της συνεργασίας κατισχύσουν των εθνικιστικών οραμάτων. Γίνεται;
Από αυτό το πρότυπο διεθνών σχέσεων περνάμε στο άλλο άκρο, στις σχέσεις μίσους που χωρίζουν την Πολωνία με τη Ρωσία, σχέσεις που κρατούν έναν αιώνα. Το πολωνικό κράτος ιδρύθηκε με τη στρατιωτική νίκη επί του Κόκκινου Στρατού (1920), στη συνέχεια οι Σοβιετικοί εισέβαλαν και κατέλαβαν την ανατολική Πολωνία (1939) και τον Αύγουστο του 1944 ο Στάλιν εγκατέλειψε τον εξεγερμένο πολωνικό Απελευθερωτικό Στρατό στο έλεος των ναζιστικών δυνάμεων κατοχής, αφού προηγουμένως στο Κατίν (1940) εξόντωσε 20.000 στελέχη του πολωνικού στρατού και της πολωνικής ελίτ. Το δράμα ολοκληρώθηκε με την υποδούλωση της καθολικής και αντικομμουνιστικής Πολωνίας στο σοβιετικό άρμα για 45 χρόνια. Πώς να ξεπεραστεί αυτή η Ιστορία; Αυτές οι μνήμες δεν διαγράφονται, αλλά μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά.
Οι σχέσεις της πατρίδας μας με την Τουρκία ουσιαστικά επανεκκινούν από τις 30 Οκτωβρίου 1930, όταν οι Βενιζέλος και Κεμάλ υπέγραψαν το σύμφωνο της ελληνοτουρκικής φιλίας, ένα σύμφωνο που καθόρισε τις σχέσεις των δύο κρατών μέχρι την ανάδειξη του κυπριακού προβλήματος στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Επί σχεδόν 25 χρόνια, και παρά τα ταραγμένο διεθνές περιβάλλον, Ελλάδα και Τουρκία πορεύθηκαν ειρηνικά και συνεργατικά, σε όλους τους τομείς. Π.χ. αυτό που θεωρεί σήμερα η Τουρκία ως πρόβλημα –την ασυμφωνία του εύρους του ελληνικού εναέριου χώρου με τα χωρικά ύδατα– επί μια τριακονταετία δεν την απασχόλησε διόλου. Σήμερα, τα βάρη της Ιστορίας μπορεί να αμβλυνθούν μόνον αν τα πλεονεκτήματα της συνεργασίας κατισχύσουν των εθνικιστικών οραμάτων. Γίνεται;
