Το σκάνδαλο του Βρετανικού Μουσείου είναι σοκαριστικό. Δύο χιλιάδες αρχαιότητες, σύμφωνα με τις μέχρι στιγμής εκτιμήσεις, «έκαναν φτερά» χωρίς κανείς υπεύθυνος να το «πάρει χαμπάρι» ίσως και για δύο δεκαετίες. Ο αρνητικός αντίκτυπος είναι τεράστιος. Το μουσείο, πολλαπλά εκτεθειμένο, έχει απολέσει την αξιοπιστία του. Βρίσκεται σε περιδίνηση που θα διαρκέσει.
Στη χώρα μας το πρώτο που μας έρχεται στο μυαλό είναι τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Οι συνέπειες είναι καταλυτικές.
Πρώτον, καταρρέει η στρατηγική της αναζήτησης «δημιουργικής λύσης» μέσα από διαπραγματεύσεις του ίδιου του πρωθυπουργού και υψηλόβαθμων κυβερνητικών αξιωματούχων απευθείας με το Βρετανικό Μουσείο, παρακάμπτοντας την UNESCO και την απόφασή της του 2021 για ζήτημα διακυβερνητικού χαρακτήρα. Μετά το σκάνδαλο αυτή η στρατηγική οδηγείται στο κενό. Το μουσείο δεν μπορεί να είναι συνομιλητής.
Δεύτερον, χρεοκοπεί ηθικά η καμπάνια του Parthenon Project που χρηματοδοτείται από ιδιωτικά κεφάλαια και προωθεί την ιδέα μιας «πολιτιστικής συνεργασίας». Στον πυρήνα της είναι η ανταλλαγή των Γλυπτών με μοναδικά ελληνικά αριστουργήματα που δεν έχουν εκτεθεί εκτός της χώρας και «σπάνε τα ταμεία», όπως χαρακτηρίζονται. Πλέον, αυτή η λογική έχει πέσει στα βράχια, ακόμα και για τους υποστηρικτές της.
Από την πρώτη στιγμή είχε επισημανθεί ότι και το ένα και το άλλο ήταν λάθος. Το σκάνδαλο υποχρεώνει σε αναγνώριση του λάθους και ριζική διόρθωση πορείας.
Το Μουσείο της Ακρόπολης, που λειτουργεί με τις πιο υψηλές προδιαγραφές, είναι έτοιμο να υποδεχτεί με τις καλύτερες συνθήκες την επανένωση των Γλυπτών σε άμεση οπτική επαφή με τον Παρθενώνα, ώστε να αποκατασταθεί η ακεραιότητα ενός εμβληματικού μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς, σύμφωνα με τις θεμελιώδεις αρχές και διακηρύξεις της UNESCO. Αυτό είναι το αίτημα που διατυπώνεται από τη χώρα μας ως διαχειρίστρια του μνημείου στο όνομα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και της ανθρωπότητας.
Από αυτή τη στέρεα βάση, που είναι πρωτίστως ιστορική, πολιτιστική και ηθική, προκύπτουν τρία συν ένα σημεία. Εχουν διατυπωθεί αρκετές φορές στο παρελθόν. Το σκάνδαλο του Βρετανικού Μουσείου δίνει την αφορμή να επανέλθουν ακόμα πιο ισχυρά.
Να ζητηθεί από την UNESCO να αναλάβει διαμεσολαβητικό ρόλο προς τη βρετανική κυβέρνηση, ώστε να ξεκινήσει διακυβερνητικός διάλογος για μια πολιτική συμφωνία.
Πρώτον, να ζητηθεί από την UNESCO να αναλάβει διαμεσολαβητικό ρόλο προς τη βρετανική κυβέρνηση, ώστε να ξεκινήσει διακυβερνητικός διάλογος για μια πολιτική συμφωνία με βάση την απόφαση του 2021. Η αταλάντευτη ευθυγράμμιση με την UNESCO και η κινητοποίηση μιας ενεργητικής επίσημης διπλωματίας να αποτελέσουν κεντρική στρατηγική.
Δεύτερον, ως στόχος να τεθεί μια ξεκάθαρη, μόνιμη λύση. Πριν από μερικούς μήνες ο Πάπας Φραγκίσκος έδειξε ποια είναι αυτή. Στο όνομα του «οικουμενικού μονοπατιού της αλήθειας» προχώρησε στη δωρεά των τριών θραυσμάτων που βρίσκονταν στα μουσεία του Βατικανού, χωρίς να εγείρει ζήτημα δανεισμού ή ανταλλαγμάτων. Αυτό είναι το μονοπάτι που πρέπει να ακολουθηθεί και για τα Γλυπτά που βρίσκονται στο Λονδίνο.
Τρίτον, να συγκροτηθεί επιτροπή ειδικών και προσωπικοτήτων με διακομματική στήριξη μέσα από αυξημένη πλειοψηφία στη Βουλή, ώστε να διασφαλιστεί αρραγής ενότητα στο εσωτερικό, αφήνοντας στην άκρη πολιτικούς ανταγωνισμούς και σκοπιμότητες. Να φτιαχτεί μια διαπραγματευτική ομάδα οικουμενικής εμβέλειας που θα έχει ουσιαστικό ρόλο στις συζητήσεις και θα συνεργάζεται με τις επιτροπές υποστήριξης στη Βρετανία και πολλές άλλες χώρες για το «τρέξιμο» καμπάνιας στη βρετανική και τη διεθνή κοινή γνώμη.
Και ένα ακόμη, τέταρτο, να ξεκινήσει μια βαθιά συζήτηση για τη μουσειακή πολιτική. Στον δημόσιο διάλογο συχνά κυριαρχεί η οικονομική – τουριστική διάσταση, που υπήρξε η κύρια στόχευση της μετατροπής των δημόσιων μουσείων σε νομικά πρόσωπα. Το σκάνδαλο του Βρετανικού Μουσείου φέρνει δυνατά στο προσκήνιο τον επιστημονικό και ερευνητικό ρόλο των μουσειακών οργανισμών που πρώτα απ’ όλα πρέπει να διαφυλάσσουν, να συντηρούν και να μελετούν τους θησαυρούς της πολιτιστικής κληρονομιάς, θυμίζοντας ότι οι εκθέσεις στις αίθουσές τους αποτελούν την κορυφή ενός βουνού αθέατου επιστημονικού έργου στις αποθήκες, τα εργαστήρια και τις βιβλιοθήκες.
Η κριτική που έχει ασκηθεί για τα Γλυπτά του Παρθενώνα δικαιώνεται από τις εξελίξεις. Στο τραπέζι υπάρχουν εδώ και καιρό συγκεκριμένες προτάσεις. Ηρθε η ώρα η κυβέρνηση με πνεύμα αναστοχασμού και συνεννόησης να τις υιοθετήσει.
Ο κ. Κώστας Στρατής είναι αρχαιολόγος, MSc Προστασία Μνημείων, πρώην υφυπουργός Πολιτισμού.
