Εντάξει· όλα δείχνουν ότι ο ανασχηματισμός αποφεύχθηκε προς το παρόν. Η συσσωρευμένη αμηχανία των ημερών αποσυμπιέστηκε με μια διορθωτική κίνηση αντικατάστασης (όχι ακριβώς θεόσταλτη) και ο δαίμονας των κυβερνητικών ανακατατάξεων ξορκίστηκε. Βρισκόμαστε όμως μπροστά σε ένα παράδοξο ελληνικό ταμπού: Γιατί αντιμετωπίζουμε με τόση ντροπή και ανασφάλεια την προοπτική ενός ανασχηματισμού; Δείχνει κυβερνητική αδυναμία, λένε οι φιλοκυβερνητικοί· προδίδει τη στρατηγική αστοχία του αρχικού σχεδιασμού και θέτει υπό αμφισβήτηση το κύρος του επικεφαλής. Κατανοητό. Ας συμφωνήσουμε όμως ότι και η κακή αρχική επιλογή σε αστοχία θα καταλήξει. Οι αξιωματούχοι που δεν δικαιώνουν το αξίωμα φέρνουν μπελάδες, οργή και γκρίνια. Επομένως, ποια επίκριση είναι προτιμότερη; Για τα λάθη που έκανες ή για εκείνα που δεν είχες το θάρρος να θεραπεύσεις μόλις τα συνειδητοποίησες; Ο πρωθυπουργός πρέπει να θυμηθεί ότι οι καλές εντυπώσεις που προκάλεσε στην αρχή της πρώτης κυβερνητικής του θητείας οφείλονταν κυρίως σε δύο λόγους: στο ότι δεν έλεγε μεγάλα λόγια, γιατί αναγνώριζε το ευρύ περιθώριο λάθους που ενέχει η πολιτική, και στο ότι αφουγκραζόταν την κρίση των πολιτών σχετικά με το τι συνιστά λάθος.
Μπαλώματα
Οι πολιτικοί και τα επιτελεία τους έχουν την τάση να ερμηνεύουν την απαξίωση της πολιτικής από την πλευρά των πολιτών με όρους επικαιρότητας. Πιστεύουν πάντα ότι για κάθε εκδήλωση λαϊκής περιφρόνησης φταίει μια κακή δήλωση, μια επικοινωνιακή αστοχία, ένα τυχαίο ολίσθημα. Γι’ αυτόν τον λόγο, καταφεύγουν κυρίως σε μπαλώματα: διώχνουν τον έναν, φέρνουν τον άλλο, διαχειρίζονται το πρόβλημα με λιγότερο ή περισσότερο επιτυχημένες απολογίες, το αντισταθμίζουν με εκπλήξεις και παροχές, και τελικά αρνούνται να δουν ότι η παθογένεια είναι βαθύτερη και πιο ευρεία. Οι μεγάλες κρίσεις, όμως, είναι εδώ για να το θυμίζουν: τα δομικά ελλείμματα της χώρας απαιτούν μεγάλα μυαλά και σπουδαίες ικανότητες για να αποκατασταθούν· δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο ούτε υπουργικοί θώκοι για χάρισμα. Για κάθε τρένο που συγκρούστηκε, για κάθε φωτιά που θα μπορούσε να αποτραπεί, για κάθε πλημμύρα που είχε προβλεφθεί, για κάθε αδύναμο πολίτη που δολοφονείται εν ψυχρώ από εγκληματίες, οι οποίοι δεν γνώρισαν ποτέ την έννοια της συνέπειας, υπάρχουν ένας ή περισσότεροι υπουργοί που κάποια στιγμή δεν έκαναν σωστά τη δουλειά τους.
Αβολες παραδοχές
Κάθε απροσδόκητη καταστροφή γεννά μερικές αντικειμενικές διαπιστώσεις που διαρρηγνύουν το στάτους κβο και ως εκ τούτου ξεβολεύουν: στην κρίση του 2010 η Ελλάδα χρειάστηκε να παραδεχθεί ότι το μεταπολιτευτικό της κράτος είχε οικοδομηθεί με τρόπο μη βιώσιμο· στο διαπραγματευτικό φιάσκο του 2015, έμαθε ότι η ιδεολογικοποιημένη πολιτικοοικονομική διακινδύνευση μπορεί να αποβεί ολέθρια και ότι οι μαγκιές πληρώνονται (όχι απαραίτητα από τους μάγκες, αλλά κυρίως από εκείνους που έκαναν τους μάγκες μάγκες). Τώρα, με την κλιματική αλλαγή παρούσα και με τη δεκαετή κρίση να μην αποτελεί πια δικαιολογία-πασπαρτού προς διαρκή επίκληση, βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα, υπαρξιακής σημασίας, αποκάλυψη: το κράτος δεν έχει μόνο οικονομικές αδυναμίες· έχει και μυοσκελετικές· δεν ξέρει πώς να διαχειριστεί το σώμα του. Καίγεται, εκρήγνυται, πλημμυρίζει και δεν γνωρίζει πώς να προστατευθεί. Τα αντιπυρικά και αντιπλημμυρικά του έργα αποδεικνύονται πλημμελή, τα αντανακλαστικά του αργά, οι διασωστικές του δυνατότητες περιορισμένες, η επιχειρησιακή του ετοιμότητα ανεπαρκής. Οπως και στις προηγούμενες περιπτώσεις, η αλλαγή δεν θα έρθει με μια εξαγγελία και δυο πυροτεχνήματα. Απαιτεί συνολική αναδιάρθρωση.
Τα βαρίδια
Αν ενδιαφέρεται για το καλό της χώρας και για την ίδια της τη μακροημέρευση, η κυβέρνηση πρέπει να απαλλαγεί άμεσα από τα βαρίδια της. Απαραίτητη προϋπόθεση, βέβαια, είναι να βρει το θάρρος και τη νηφαλιότητα να τα αναγνωρίσει. Η εποχή δεν «σηκώνει» βαρωνίες, φωτογενή πρόσωπα και φράξιες που δεν αποδεικνύουν έμπρακτα την αξία τους. Η αξιολόγηση δεν πρέπει να είναι μόνο ηθική, αλλά κυρίως στο πεδίο της μάχης και με κριτήρια αγοράς: θέση στην κυβέρνηση να έχει μόνο όποιος εκτέλεσε σωστά τα καθήκοντά του, μόνο όποιος υπήρξε προνοητικός και παραγωγικός, μόνο όποιος δούλεψε σαν επαγγελματίας. Οποιος δεν είναι χρήσιμος, είναι επιτακτική ανάγκη να αποδεσμευτεί. Η διακυβέρνηση της χώρας δεν είναι παρέα, δεν είναι προσωπική και διαπροσωπική υπόθεση. Είναι μηχανισμός που είτε λειτουργεί είτε όχι.
Ενστικτο επιβίωσης
Υπαρξιακό ζήτημα δεν είναι μόνο το ορατό, αλλά και το αθέατο· εκείνο που επείγει χωρίς να δείχνει τα δόντια του. Η μη συμμόρφωση της χώρας με την ανθρωπιστική ευρωπαϊκή ατζέντα και η υποχώρηση του πρωθυπουργού μπροστά στη δεξιόστροφη εσωκομματική του αντιπολίτευση είναι διπλό λάθος: αφενός, επειδή η εκλογική δύναμη της παράταξής του φέρει το όνομά του, οφείλεται σε αυτόν και σε αυτόν καταλήγει· αφετέρου, επειδή οι αντιδραστικές φωνές (εκείνες, για παράδειγμα, που φέρουν βαρέως τον γάμο ομόφυλων ζευγαριών) αντιπροσωπεύουν κομμάτι του λαού που προοδευτικά συρρικνώνεται, ήθη και νοοτροπίες που πλέον δεν εμπίπτουν καν στο συντηρητικό πλαίσιο, αλλά βαδίζουν ταχύτατα προς τον αφανισμό τους μαζί με όσους τα φέρουν. Δεν είναι ευχάριστο να πετάς ό,τι περιττεύει, αλλά είναι ο μόνος τρόπος να μην καταστείς περιττός εσύ.
