Και δεν είναι αρκετό. Μια σωστή ζωή. Σχολείο, πανεπιστήμιο, σκληρή δουλειά για τα πάντα, μέρες χρονομετρημένες, εξετάσεις, διαγωνισμοί, όλο το πακέτο. «Σπούδασε. Κάνε καριέρα. Να είσαι ευγενική ακόμη και σε εχθρικό περιβάλλον». Είσαι happy; Κάθε άλλο.
Με μία «αδιάφορη δουλειά στο Σίτι» η αφηγήτρια βγάζει «έναν σκασμό λεφτά». Ξέρει να σιωπά και να θέτει ερωτήσεις. Να κρατάει απόσταση και να κινείται στο πλάι του συντρόφου της. Αυτή δίνει στο αγόρι της με την αριστοκρατική καταγωγή (τι δουλειά έχει αυτή σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον;) ένα φιλελεύθερο προφίλ. Είναι επιτυχημένο παιδί μεταναστών. Αυτός της επιτρέπει να γίνεται τυπικά αποδεκτή σε κύκλους που ασχολούνται με την πολιτική και τα δημιουργικά επαγγέλματα, με πράγματα που ίσως να την ενδιέφεραν, εάν τα είχε ακολουθήσει, αλλά τα χρηματοοικονομικά ήταν η μόνη της διέξοδος προς τη ζωή που οι άλλοι ήξεραν ήδη από την κούνια τους. «Η σκάλα ανάμεσα στα φίδια», αυτό είναι το αγόρι της κι η αξιοζήλευτη παρομοίωση φανερώνει τη γενιά της. Είναι δική μας, στα τριαντακάτι, ποτισμένη με κυνισμό, μελαγχολία κι ακριβά ποτά. Η αξία της αντλείται από ακριβούς τίτλους σπουδών που τους κέρδισε με το σπαθί της. Αυτοί είναι η νομιμοποίησή της, ας μην ξεχνάμε πως μια γυναίκα, και ειδικά κόρη μεταναστών, κερδίζει το δικαίωμα να μιλάει κάπου μετά το δεύτερο μεταπτυχιακό.
Μέσα στα σπίτια των μεταναστών, εκεί, δημιουργείται κάποιου είδους προσδοκία. Το παιδί πρέπει να αξιοποιήσει το κεφάλαιο που έχει επενδυθεί για χάρη του, να μεγιστοποιήσει τις αποδόσεις, να βγάλει λεφτά, σοβαρά λεφτά. Η αφηγήτρια βλέπει τον εαυτό της ως πόρο. Οι πόροι πρέπει να αξιοποιούνται. Αυτό ξέρει να κάνει, το μόνο που ξέρει να κάνει. Αυτή δεν είχε πλούτο όπως το αγόρι της κι ας είναι πλούσια πια. Οχι αρκετά πλούσια ώστε να μη σηκώνεται στις 6 το πρωί. Οχι τόσο ώστε να μπορεί ν’ ασχοληθεί με την πολιτική. Οχι επαρκώς ώστε να είχε κάποτε σκεφτεί λιγότερο πρακτικά, να είχε αναρωτηθεί για τη ζωή της και το πέρασμά της, για τις επιλογές της. Σκύψε το κεφάλι. Γράψε καλά στις εξετάσεις. Σπάσε τη γυάλινη οροφή. Γίνε φεμινίστρια και πρότυπο. Κατάλαβε ηγετικές θέσεις. Πείσε τα κορίτσια να σπουδάσουν. Να σπάσουν τη γυάλινη οροφή.
Μισώ τα ελληνικά από μετάφραση. Γυάλινη οροφή, γυάλινος γκρεμός. Το διεθνές εταιρικό λεκτικό για το ξεπέρασμα των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών σε όλο του το μεγαλείο. Ομως, με όλη την αμηχανία της μετάφρασής του, αυτό ακριβώς το λεκτικό ταιριάζει τέλεια στο συγκεκριμένο έργο, όπου όλα φαίνονται φερμένα απ’ αλλού και φορεμένα με το ζόρι πάνω στην αφηγήτρια.
Ολη αυτή η μιζέρια της πλούσιας μιλένιαλ του Λονδίνου με βρήκε στα ξαφνικά. Για το βιβλίο της Natasha Brown (γεννήθηκε το 1990) η Συνάντηση (εκδόσεις Gutenberg, μετάφραση Βαγγέλης Τσίρμπας) είχα ακούσει από αξιόπιστη πηγή. Μια φίλη που τρώει τα βιβλία μού είπε πως το έπιασε σ’ ένα καφέ του Αμβούργου και πως κόλλησε εκεί στη θέση της να περιπλανιέται στην πίσω αυλή της επιτυχίας. Εγώ πέτυχα το βιβλίο σ’ ένα βιβλιοκαφέ στην Αθήνα κι άρχισα να διαβάζω το οπισθόφυλλο. Μ’ άρπαξε.
Τα χρηματοοικονομικά, όπως και τα επαγγέλματα στην τεχνολογία, δίνουν εισόδημα. Κάνουν πλούσιους αυτούς που δεν έχουν κληρονομημένο πλούτο. Εχουν μια επίφαση ή και βάση αξιοσύνης, έχουν σχέση με τα πτυχία, αυτό το φετίχ και με τη σκληρή δουλειά, το άλλο φετίχ. Και τα δύο φετίχ συχνά γελοιοποιούνται απ’ όσους δεν χρειάστηκε να φετιχοποιήσουν τον κόπο τους. Οχι, όμως, σ’ αυτό το βιβλίο, εδώ ο κόπος, το κυνήγι, οι υποχρεώσεις, ρέουν διαρκώς μες στο κεφάλι της ηρωίδας βουίζοντας. Ακόμη κι όταν το βιβλίο σιωπά, νιώθεις πως η ηρωίδα έχει εκκρεμότητες.
Στη Βρετανία η συζήτηση για την αξία της ανώτατης εκπαίδευσης είναι ζωηρή. Από τη μία, παιδιά όπως η αφηγήτρια βρίσκουν τον δρόμο προς μία μίζερη καλά πληρωμένη θέση, ζουν πλουσιοπάροχα και αποταμιεύουν, εργάζονται στο Σίτι, δειπνούν στ’ άντίστοιχα εστιατόρια, νοσηλεύονται (όπως η αφηγήτρια) μόνοι τους, σε κάποια καλά φροντισμένη κλινική (ακόμη και στη γιατρό η αφηγήτρια νιώθει πως έχει να αποδείξει κάτι, τι;). Από την άλλη, όσοι δεν ακολουθήσουν το lifestyle του νεόπλουτου προνομιούχου μιλένιαλ που γκρινιάζει για τα προνόμια και τις συνθήκες που τα εξασφαλίζουν, θα βρεθούν με χρέος σε νεαρή ηλικία, φτωχοί, μίζεροι και υπερμορφωμένοι όπως τόσοι άνθρωποι της γενιάς μου. Αξίζει; Η συζήτηση συνεχίζεται κι έχει δρόμο ακόμη. Ενα πρωί στο Κανάλι 4 του BBC άκουσα μια κοπέλα να βάζει τα κλάματα λέγοντας πως εργάζεται ενώ σπουδάζει. Μετά ακολούθησαν κι άλλοι, παιδιά που μένουν σ’ ελάχιστα τετραγωνικά, δουλεύουν, κρυώνουν, μαγειρεύουν και σπουδάζουν, ενώ παράλληλα κουμαντάρουν όλες τις χαρές και τις φρίκες τού να είσαι εικοσικάτι. Κι όλο αυτό χωρίς να έχουν αποφασίσει ότι όντως θέλουν μια ζωή στα γυάλινα γραφεία των εταιρειών που δίνουν τους μισθούς που κάνουν τις σπουδές τους να έχουν κάποια (οικονομική τουλάχιστον) λογική. Ταυτόχρονα, είναι προφανές ότι τέτοιες ασκήσεις του μυαλού, τέτοια λογιστική και μακροοικονομική ανάλυση γύρω από τις σπουδές, κάνουν, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τις σπουδές αυτοί που πρέπει ν’ αξιοποιούν κάθε πόρο, να βγάζουν απ’ όλα κάποιο υπερκέρδος, όχι από ιδεολογία, αλλά από έλλειψη πόρων στην αφετηρία τους.
Γι’ αυτό η Συνάντηση της Brown είναι το πιο πρόσφατο αναγνωστικό μου κόλλημα. Δεν είναι γραμμένο απ’ την πλευρά των ηττημένων της ζωής. Ο,τι μέτρα και σταθμά κι αν χρησιμοποιήσει κανείς, η αφηγήτρια είναι winner. Ξέρει αυτή να επιβιώνει, να αναρριχάται, το κυνήγι της έχει αποδώσει, ως και διαμέρισμα έχει αγοράσει, ενώ για τον μέσο μιλένιαλ αυτό είναι κάτι που κάνεις όταν παίζεις μονόπολη ή όταν αποβιώσουν οι γονείς σου ή και τα δύο.
Η αφηγήτρια είναι η νικήτρια που μιλάει για την ήττα σε κάποιο άλλο πεδίο, ασαφές. Λέει για το πώς είναι να φτάνεις κάπου ψηλά, με εφόδια που σου τα έχουν πουλήσει ως αναγκαία και όντως είναι, ώσπου δεν είναι. Στην «κορυφή» είναι άχρηστα, αλλά η αφηγήτρια δεν είναι σίγουρη ούτε τι χρειάζεται πραγματικά ούτε εάν όντως βρίσκεται κάπου ψηλά ή στον πάτο κάποιου πράγματος. Θέλει να ζει εκεί πέρα; Να συμπεριληφθεί;
