Αυτό δεν είναι ένα κείμενο για την Αθήνα ως νέο Βερολίνο, γιατί αυτή η σύγκριση αδικεί και την Αθήνα και το Βερολίνο. Μάλιστα, είναι διασκεδαστική, εάν σκεφτεί κανείς ότι οι περισσότεροι δρόμοι της Αθήνας μοιάζουν πιο βομβαρδισμένοι και πιο αδικημένοι από την Ιστορία σε σχέση με τους δρόμους του Βερολίνου. Η σχέση της Αθήνας με τη σύγχρονη τέχνη δείχνει ν’ αλλάζει, και οι κομπλεξικές συγκρίσεις είναι περιττές. Η Αθήνα έχει να δείξει κάτι που δεν είναι Παρθενώνας (αν και φοβάμαι πως τις χιπ εκδοχές πειραγμένης παράδοσης δεν τις γλιτώνουμε).
Τον περασμένο μήνα έγινε η ArtAthina στο Ζάππειο, ένα υψηλού κύρους παζάρι έργων τέχνης που γίνεται κάθε Σεπτέμβριο. Είχε ουρές απ’ έξω και αρκετά καλά έργα μέσα. Σκοπός είναι κυρίως η προβολή των χώρων τέχνης και η πώληση. Ολες τις μέρες ο χώρος γύρω από το Ζάππειο και τον Εθνικό Κήπο ήταν γεμάτος. Δεν ήταν πιθανοί αγοραστές, ήθελαν να δουν, να χαζέψουν, να περάσουν καλά.
Οπως και με το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (που σταδιακά θα μπορούσε να ανεβάσει ταχύτητα στην εναλλαγή των εκθέσεων), έτσι και στο ArtAthina το κοινό έχει βάλει τις εκθέσεις στο πρόγραμμα της βόλτας του. Για την ακρίβεια, διψάει. Ακόμη κι αν γελάσει (και ορθώς) με την εγκατάσταση από πλαστικά μπουκάλια που κράζει τη χρήση πλαστικού. Ακόμη κι αν απηυδήσει με το γυμνό χωρίς λόγο στο άκυρο performance. Ψάχνει να βρει πράγματα γι’ αυτά που μας αφορούν άμεσα τώρα σε μια σημερινή γλώσσα. Για παράδειγμα, στο ΕΜΣΤ στην έκθεση Modern Love μπορούσε να δει κανείς έργα για τις σύγχρονες μορφές εργασίας στο σεξ ή για το πώς βγαίνουμε ραντεβού, κάνουμε σχέσεις και χωρίζουμε στον σύγχρονο κόσμο.
Αλλά ακόμη και το ενδεχόμενο να δει κανείς κάτι όμορφο, άχρηστο και ακριβό, που θα βρει αγοραστή ως σύμβολο ισχύος και οικονομικής δύναμης, δεν αφήνει αδιάφορο το ευρύ κοινό. Το ότι κάποια έργα είναι παντελώς άσχετα με τα προβλήματά μας τώρα, μάλλον τα καθιστά ελκυστικά ως αντικείμενα θέασης. Το ότι είναι άφταστα οικονομικά προσθέτει επίσης, αφού δεν θα τα πιάσει κανείς ούτε θα τα έχει δικά του, καλό είναι να τα δει λίγο, να τα χαζέψει.
Η Αθήνα τα τελευταία χρόνια προσελκύει καλλιτέχνες, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Εκτός από τις μυθολογήσεις της, που αρκετά συχνά παλινδρομούν μεταξύ νεο-αποικιοκρατίας, βορειοευρωπαϊκής ηδονιστικής φαντασίωσης και παλιακού γαλλόφωνου ρομαντισμού, υπάρχουν κι άλλα στοιχεία, πιο ουσιώδη. Είναι η θέση της (Ευρωπαϊκή Ενωση, εύκολη μετάβαση, καιρός) και οι άδειοι χώροι, οι αποθήκες, τα ημιπαρατημένα κτίρια, τα χαμηλά ενοίκια, το φθηνό φαγητό κι οι υπηρεσίες. Το πρόβλημα είναι ότι τόσο η ειλικρίνεια όσο και η φθήνια της Αθήνας τσακίζονται κάθε εξάμηνο, στο σούπερ μάρκετ και στις πολυκατοικίες (λέξη, απολαυστικά, αμετάφραστη στα αγγλικά), και αυτό ενδεχομένως να διώξει ανθρώπους που ζωγραφίζουν και να τους αντικαταστήσει με εξ αποστάσεως εργαζόμενους που αγοράζουν βάζα.
Σε κάθε περίπτωση, μόνο την τελευταία διετία έγιναν εκθέσεις σε χώρους της Αττικής που άνοιξαν συζητήσεις, τουλάχιστον μεταξύ των παρευρισκομένων. Σε χώρους των ψυχιατρικών νοσοκομείων Δαφνί και Δρομοκαΐτειο (reality check, εγκλεισμοί), στο παλιό εργοστάσιο της ΔΕΗ (this current between us), ενώ το Back To Athens 10 (Geometry of Rational) έλαβε πάλι χώρα στο Μέγαρο Ησαΐα, Πατησίων και Ιουλιανού. Δεν ήταν εκθέσεις παρόμοιας θεματικής, ούτε τα έργα ήταν ίδιας ή παρόμοιας στάθμης. Τις βάζω μαζί γιατί συνέβησαν στην Αθήνα τώρα πρόσφατα και είχαν όλες κόσμο. Η επιτυχία τους φανερώνει μια δίψα. Φυσικά, το πλήθος ήταν ετερόκλητο. Νεολαία και ηλικιωμένοι, γνώστες και ψευδογνώστες, αγοραστές, άσχετοι και καλλιτέχνες χωρίς έργο, περαστικοί, κολλημένοι του Instagram και ειδικοί επιμελητές, υπότροφοι, αυτοχρηματοδοτούμενοι, κοινό με κανονικές δουλειές το πρωί και όρεξη για κάτι διαφορετικό το βράδυ, αργόσχολοι που ζουν στα κοινωνικά δρώμενα και μισάνθρωποι που πάνε χωρίς να βγάλουν τ’ ακουστικά.
Τα έργα ήταν άνισα, πολλά μέτρια, τα οράματα των επιμελητών και των επιμελητριών όχι χωρίς προβλήματα, αλλά υπήρχε κάτι φρέσκο κι απολύτως συναρπαστικό. Παρουσιάστηκαν αξιόλογες και επίκαιρες ιδέες και υπήρχε λίγο ή πολύ η σύνδεση με την πόλη. Η έκθεση Modern Love στο ΕΜΣΤ είχε κόσμο όσες φορές πήγα. Δεν ήταν μόνον τουρίστες. Ηταν και κάτοικοι της Αθήνας που θέλησαν να κάνουν μια ωραία βόλτα στο Κουκάκι και πέρασαν να δουν τα έργα.
Ακόμη κι αν πολλά έργα είναι βαρετά, αδιάφορα ή εσωστρεφή, γεμάτα εννοιολογικές φλυαρίες ή συνοδευόμενα από κείμενα στο στυλ του chatbot, μπορείς να βρεις κάθε φορά κάτι που αξίζει και με το παραπάνω.
Στο ΕΜΣΤ, στις γκαλερί του Μεταξουργείου, στους δρόμους, παρατηρούνται σημάδια αξιόλογης καλλιτεχνικής κίνησης, παλιάς και νέας, οπτικά ή ηχητικά ερεθίσματα που θα σε κάνουν να νιώσεις κομμάτι μιας ροής χρόνου και καταστάσεων. Στη χειρότερη, ξεκινάς το Σαββατοκύριακο κοιτώντας όμορφα άχρηστα πράγματα, έχεις κίνητρο να ντυθείς ωραία και περίεργα (για γκαλερί), να βγεις έξω, να πας κάπου ήσυχα και να κοιτάξεις. Υπάρχει αυτό το κοινό και ο πήχης των εκθέσεων θ’ ανεβαίνει όσο το πλήθος των επισκεπτών θα εκπαιδεύεται μέσα απ’ την ίδια την έκθεσή του στα έργα και θα απαιτεί κάτι καλύτερο. Φυσικά, τα μεγάλα ιδρύματα, τα μουσεία κι οι σχολές έχουν να παίξουν τον ρόλο τους στην εκπαίδευση του κοινού και στην προσέλκυση διεθνούς ταλέντου.
Μπορεί να τρέφει κανείς ρομαντικές φαντασιώσεις για τα μέρη όπου συχνάζουν συγγραφείς και καλλιτέχνες, αλλά συνήθως μαζεύονται εκεί που είναι φθηνά και υπάρχει αγορά ή στήριξη γι’ αυτό που φτιάχνουν, σημεία για να δείξουν τη δουλειά τους και να πληρωθούν γι αυτό.
