Το θέαμα δεν θα μπορούσε να είναι πιο περίεργο. Φωτισμένη η πόλη σαν σε γιορτή. Παράθυρα ψηλών κτιρίων. Γραμμές ενός συστήματος προστασίας από επιθέσεις στον νυχτερινό ουρανό σαν αστέρια που πέφτουν. Κι από κάτω η είδηση για έναν μακρύ πόλεμο. Χάρτες όπως στα επιτραπέζια. Εικόνες όπως σε video game, από σωρούς με μπάζα και υπεροπλισμένους στρατιώτες. Χρήση της φράσης «παράπλευρη απώλεια» κυριολεκτικά.
Να μία ακόμη στιγμή που η πραγματικότητα δεν μοιάζει πραγματική. Δυσκολοχώνευτη, σχεδόν μη ρεαλιστική, προελαύνει στο λάπτοπ και το κινητό με οπλικά συστήματα, βομβαρδισμούς και σκηνές από παιχνίδι με καλοσχεδιασμένα γραφικά. Στο ΥouΤube υπάρχουν αμέτρητα βίντεο από τον άλλο πόλεμο. Αλλη πίστα εκεί, χιόνι, σκληρό χώμα, άλλο φως. Μερικές φορές παρακολουθώ αυτά τα βίντεο. Το βράδυ. Δεν καταλαβαίνω ακριβώς πού βρίσκονται οι αμυνόμενοι Ουκρανοί, ούτε τι συμβαίνει, το καταναλώνω σαν θέαμα.
Ο πόλεμος είναι θεαματικός. Εχει εντυπωσιακούς βομβαρδισμούς και αεροπλάνα, στολές και την ικανότητα να ενσταλάζει στους θεατές την εντύπωση πως γίνονται μάρτυρες σε κάτι σημαντικό. Συμβαίνει όντως κάτι σημαντικό. Οι θεατές αποκτούν συνείδηση της ροής της Iστορίας, μετρημένα. Δεν θέλουν πραγματικά να εμπλακούν ή να ανησυχήσουν πως η μάχη θα απειλήσει τον τρόπο ζωής τους. Αγχωμένοι μπροστά στα άπειρα ενδεχόμενα που ανοίγονται μία στιγμή αποσταθεροποίησης (τόσο κοντά στη γειτονιά τους πάλι!) λαμβάνουν θέση, παρόλο που η θέση τους δεν έχει καμία σημασία. Γίνονται υπέρ ή κατά. Διαλέγουν ομάδα. Σπέρνουν κοινότοπες αντιδράσεις στο ίντερνετ, με σημαίες, συνθήματα και φατσούλες. Αφού διαλέξουν μεριά, νιώθουν κάπως πιο οκέι και ανακτούν τον έλεγχο λογομαχώντας εκ του ασφαλούς, διαδικτυακά.
Το εντυπωσιακό είναι πόσο λίγα ξέρουμε για τη φρίκη σε live streaming. Παράγεται πάλι περιεχόμενο, ανακοινώσεις, πληροφορίες. Λίγοι συνεχίζουν να ρίχνουν μια ματιά στο τι συμβαίνει στην Ουκρανία. Τα σοβαρά μέσα εκτελούν το καθήκον μεταδίδοντας τις ειδήσεις. Τα άλλα δεν παίζουν πια πόλεμο. Το σοκ, οι εντυπώσεις, οι φαντασμαγορικές, εφιαλτικές φωτογραφίες είναι καλές ώσπου κουράζουν ή απωθούν. Πόσες φορές να διαβάσει κανείς ότι σκοτώθηκαν άμαχοι; Πόσες φορές να δει γιαγιάδες και γάτες να βαδίζουν στα παγωμένα ερείπια; Υπάρχουν κι όρια στη συγκίνηση μιας μαραγκιασμένης ψυχής.
Η υπερέκθεση σε τέτοια θεάματα δεν μας έχει ευαισθητοποιήσει. Δεν ανοίξαμε τις πόρτες μας. Δεν καταλάβαμε από πού έρχονται οι άνθρωποι που φεύγουν. Δεν νιώθουμε άνετα με τις συζητήσεις για την ευρωπαϊκή διπλωματία και δημοκρατία, για τα ευρωπαϊκά σύνορα, για το τι σημαίνει σε αξιακό και ηθικό επίπεδο η Ευρώπη (ή για το τι θα θέλαμε να σημαίνει). Μία σειρά από θεσμικές και διανοητικές αστοχίες έχουν πείσει τον μέσο πολίτη πως δεν μπορεί πραγματικά να συζητά και να αντιλαμβάνεται τι σημαίνουν όλ’ αυτά. Αν κάποιος πει κάτι απλό, πως δεν θέλει πόλεμο, πως σιχάθηκε όλους αυτούς τους υπέργηρους τύπους που παίρνουν τη μία θανατηφόρο απόφαση μετά την άλλη, θα φανεί ρομαντικός και μικρός, λίγος, δεν μπορεί να έχει κανείς, δήθεν, μια τόσο απλοϊκή θέση, του στυλ, ο πόλεμος μου φέρνει αηδία, δεν τον καταλαβαίνω, με ξεπερνά, είναι για μένα κάτι ασύλληπτο.
Κι όμως αυτό ακριβώς κάνουν οι ποιητές/ποιήτριες όταν καταπιάνονται με τα μεγάλα ζητήματα. Μεταξύ άλλων, παίζουν με τις σιωπές. Πάνε να μιλήσουν γι’ αυτό που δεν χωράει στις λέξεις. Αυτό προσπαθεί να κάνει ο Πάουλ Τσέλαν, να διεισδύσει με τη γλώσσα σ’ ένα πεδίο όπου οι λέξεις δεν φτάνουν. Γι’ αυτό είναι μυστηριώδης και έχει σιωπές. Αυτό κάνει κι ο Σεφέρης στον Τελευταίο Σταθμό. Λέει:
ένα παρθένο δάσος σκοτωμένων φίλων το μυαλό μας/ Κι α σου μιλώ με παραμύθια και παραβολές/είναι γιατί τ’ ακούς γλυκότερα, κι η φρίκη/ δεν κουβεντιάζεται γιατί είναι ζωντανή/γιατί είναι αμίλητη και προχωράει·/στάζει τη μέρα, στάζει στον ύπνο/μνησιπήμων πόνος.
Η απολύτως κλαψιάρικη ερώτηση που τίθεται συνήθως στους/στις ποιητές/ποιήτριες είναι τι χρειαζόμαστε, τάχα, την ποίηση στους σκοτεινούς καιρούς που ζούμε. Ομως, είναι ακριβώς αυτό το σκοτάδι που τους κάνει χρήσιμους (αν και δεν οφείλει να φαίνεται κανείς «χρήσιμος»).
Αντί για την απονεύρωση της ψυχής, το μαράγκιασμά της, που έρχεται με τη μόνιμη υπερέκθεση στη θεαματική πολεμική αισθητική και στη διεθνή πολιτική ως σόου του Χόλιγουντ με πανίσχυρους ασπρομάλληδες και μαχητές που εκρήγνυνται, οι σιωπές και οι λέξεις των ποιητών συντηρούν την ευαισθησία μας. Μας συγκινούν μετρημένα και βαθιά όταν ο κόσμος όλος μάς λέει να γίνουμε κυνικοί που καταπίνουν το χάπι τους και τη συνεδρία στον ψυχολόγο, κοιτάνε τη δουλειά τους και, άμα φοβηθούν πολύ, παίρνουν αγκαλιά το μίσος τους για τους κατατρεγμένους.
