Ο εικοστός πρώτος αιώνας άρχισε με έναν εκκωφαντικό κρότο: την 11η Σεπτεμβρίου. Μαζί με τους χαμένους πολέμους στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, που επακολούθησαν, αυτό ήταν το πρώτο σημείο ότι η αμερικανική «αυτοκρατορία» του εικοστού αιώνα κλυδωνιζόταν.
Κάτι άλλαξε το 2001: αν μη τι άλλο, ο φόβος μπήκε στην καθημερινότητά μας. Από ένα αεροπορικό ταξίδι έως το μετρό και το εμπορικό κέντρο μιας ευρωπαϊκής μεγαλούπολης.
Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 κατέδειξε τον κλονισμό μιας ακόμη βεβαιότητας που, στον ανεπτυγμένο κόσμο τουλάχιστον, είχε αναπτυχθεί μετά το 1945: ότι οι δουλειές όχι μόνον δεν θα αυξάνονται, αλλά θα χάνονται, ενώ και οι αυξήσεις στους μισθούς όχι μόνον θα έπαυαν, αλλά θα έρχονταν και μειώσεις.
Σήμερα λέμε ότι η οικονομική κρίση πέρασε, αλλά στην πραγματικότητα δεν επιστρέψαμε ποτέ στην πρότερη κατάσταση. Κάτι άλλαξε και άλλαξε για τα καλά. Η οικονομική κρίση έφερε μαζί της τον λαϊκισμό, τους επικίνδυνους πολιτικούς ηγέτες, το Brexit, την Ακροδεξιά, ενώ συνέπεσε με τα τεχνολογικά άλματα: τη «λαοκρατία» των κοινωνικών δικτύων, στα οποία όλοι παραμένουν έξαλλοι με όλους.
Μέσα σε όλα αυτά, οι περισσότεροι παρακολουθήσαμε μάλλον ανυποψίαστοι τον φονικό εμφύλιο στη Συρία. Τον θεωρήσαμε ένα τοπικό πρόβλημα και μας αφορούσε στον βαθμό που συνέρρεαν πρόσφυγες και μετανάστες στη χώρα μας – μια άλλη νέα πραγματικότητα που έφερε ο εικοστός πρώτος αιώνας στις σαστισμένες, διχασμένες ευρωπαϊκές κοινωνίες, οι οποίες άρχισαν να κλείνουν, να γίνονται πιο εσωστρεφείς. Πιο φοβισμένες.
Η Συρία όμως ήταν ένα διεθνές βαρόμετρο, τόσο για την Τουρκία όσο, κυρίως, για τη Ρωσία και τον ρόλο της σε αυτόν. Τη ρωσική παρέμβαση στη Συρία τη θυμηθήκαμε κάποιοι όταν έγινε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Μια εισβολή που για τους Ουκρανούς είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα, με τη μεγάλη κρίση στην Κριμαία το 2014, άλλο πολεμικό γεγονός που η Δύση προσπέρασε αβασάνιστα. Κάπως έτσι, το αδιανόητο –η εισβολή μιας χώρας σε μιαν άλλη– στην Ευρώπη έγινε πραγματικότητα.
Τώρα έχουμε αυτή την τεράστια πολεμική κλιμάκωση στη Μέση Ανατολή, περιοχή που δεν γνωρίζει την ειρήνη εδώ και πολλά χρόνια, ωστόσο η νέα σύγκρουση φέρνει νέα δεδομένα στη διεθνή γεωπολιτική σκηνή, στην έννοια της ανθρωπιστικής κρίσης, ενώ έχει και ζωτικής σημασίας πολιτισμικές προεκτάσεις.
Δεν λησμόνησα την πανδημία, ως ένα ολότελα νέο δεδομένο στην πραγματικότητα αυτού του αιώνα. Ούτε την κλιματική αλλαγή. Ολες μαζί οι εξελίξεις αυτές, πολιτικές, τεχνολογικές, υγειονομικές και περιβαλλοντικές, μας δείχνουν το τέλος του παλαιού κόσμου, αυτόν στον οποίο μεγαλώσαμε πολλοί.
Κάτι πεθαίνει, άρα κάτι πάει να γεννηθεί. Βιώνουμε αυτή τη γεμάτη οδύνες παγκόσμια διεργασία. Οπως έγραφε στο «De Profundis» ο Οσκαρ Ουάιλντ, «Και στη γέννηση ενός παιδιού, και στη γέννηση ενός άστρου, υπάρχει πάντα πόνος».
