Τον γνώριζαν λίγοι αλλά τον αγάπησαν σε βάθος όλοι όσοι τον γνώρισαν μέσα από το έργο του. Δεν εξηγείται αλλιώς πώς οι νεκρολογίες για τον Βρετανό σκηνοθέτη Τέρενς Ντέιβις αναγνώριζαν το μεγάλο μέγεθος και το ειδικό βάρος του στην κινηματογραφική τέχνη παρά τον σχετικά μικρό αριθμό ταινιών του (9 οι μεγάλου μήκους και 4 οι μικρού, συμπεριλαμβανομένης της Τριλογίας του). Πέθανε στα 77 του, πριν από λίγες ημέρες, και στην Ελλάδα πρέπει να χρωστάμε χάρη στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης που μας τον σύστησε με μια ρετροσπεκτίβα, το 2008.
Πριν από ένα χρόνο ακριβώς, είχα αναρωτηθεί από αυτήν τη στήλη «πώς είναι να κινηματογραφεί ένας σκηνοθέτης τα γηρατειά και τον θάνατό του; Να είναι μόλις 38 χρόνων και να “βλέπει” τον εαυτό του γέρο και ανήμπορο, να τελειώνει τη ζωή του στο νοσοκομείο, μόνος, παραμονή Χριστουγέννων;». Είχαν προβληθεί οι τρεις πρώτες μεσαίου μήκους ταινίες του, που γύρισε από το 1976 έως το 1983, στις «Νύχτες Πρεμιέρας». Στην τρίτη, με τίτλο «Θάνατος και μεταμόρφωση», ο ήρωάς του ζει τρεις ηλικίες παράλληλα. Μια παρελθούσα, ως παιδί, μια ενήλικη (φροντίζει την άρρωστη μητέρα, που πεθαίνει στο νοσοκομείο) και ύστερα έρχεται και το δικό του επώδυνο τέλος. Επιθανάτιος ρόγχος και ένα φως να πλημμυρίζει το πρόσωπο. Είναι και πάλι παιδί, ανοίγει τα χέρια για να αγκαλιάσει τη μητέρα του. Υπήρξε μάλλον και το πρόσωπο που ήταν το πιο καθοριστικό γι’ αυτόν και του στοίχισε πολύ όταν την έχασε: «Θα έδινα ό,τι έχω και δεν έχω για να ξανακούσω τη φωνή της μία ακόμη φορά. Αλλά δεν θα την ακούσω ξανά…», είχε ομολογήσει συγκινημένος το 2008, στο masterclass που έδωσε στο 49ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Εκεί, αποκάλυψε πολλά για τον εαυτό του. Αυτό το βαθιά θρησκευόμενο παιδί που γεννήθηκε στο Λίβερπουλ –γύρισε και ένα θαυμάσιο ντοκιμαντέρ για την πόλη του– συνειδητοποίησε στα 11 την ομοφυλοφιλία του, «πράγμα που εκείνη την εποχή αποτελούσε ποινικό αδίκημα. Ξέρω πώς είναι να σε απεχθάνονται, επειδή το έχω ζήσει», είχε πει. Oπως και ότι «πίστευε πραγματικά ότι, αν ζει σύμφωνα με τους κανόνες της εκκλησίας, θα οδηγηθεί στην αγιοσύνη». «Θεωρούσα μάλιστα ότι κάθε αμφιβολία για την ύπαρξη του Θεού, είναι έργο του διαβόλου. Ωστόσο, όταν ήμουν απελπισμένος και πήγαινα συχνά για να προσευχηθώ, δεν είχα από τον Θεό καμία απάντηση για να απαλύνει την απελπισία μου. Eνιωθα ολομόναχος σε μία άβυσσο».
Οι εικόνες του Τέρενς Ντέιβις, στυλιζαρισμένες, με μια ρετρό θεατρικότητα, ήταν σαν επιθυμία να συντηρήσει (ή μήπως να ξορκίσει) έναν κόσμο χαμένο από καιρό.
Αυτήν ακριβώς την αίσθηση της «αβύσσου» μετασχημάτισε σε τέχνη τόσο προσωπική και στοχαστική· αναδείχθηκε στον «κατεξοχήν ποιητή της μνήμης και επομένως της απώλειας, της θλίψης». Οι περιορισμοί που βίωσε ως παιδί συνέχισαν να διαμορφώνουν τη ζωή του ως ενήλικα, κυριευμένου από φόβο, ντροπή και ενοχή. «Η μνήμη μιας οικογένειας και της ιστορίας της είναι ο θεματοφύλακας της συλλογικής μνήμης αλλά και η γενεσιουργός αιτία κάθε συλλογικής ουλής», είχε δηλώσει. Αποτυπώθηκε στις «Μακρινές φωνές, ασάλευτες ζωές», την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του –το πορτρέτο μιας οικογένειας της εργατικής τάξης στο Λίβερπουλ– στην οποία αρνείται κάθε αφηγηματική σύμβαση. «Eχω εμμονή με την έννοια του χρόνου και με το πώς παραβιάζεται στο σινεμά. Oταν τελειώνει μια σκηνή, δεν με ενδιαφέρει ποια εξέλιξη ακολουθεί, αλλά ποιο συναίσθημα έρχεται. Στην αφήγηση των ιστοριών μου, προσπαθώ να είναι ισχυρή η συναισθηματική γραμμή». Και η πιο ακριβής παραδοχή του ήταν ότι τις παλαιότερες ταινίες του «δεν χρειάζεται να τις ξαναδεί, επειδή υπάρχουν μέσα του».
Πράγματι· είχε μια εσωτερική ευρυχωρία, ενός βίου εσωστρεφούς, χαμηλότονου, που ισορροπούσε εξίσου στη λογοτεχνία και στο σινεμά, που αποστρεφόταν τον θόρυβο και την επίδειξη. Οι εικόνες του στιλιζαρισμένες, με μια ρετρό θεατρικότητα, ήταν σαν επιθυμία να συντηρήσει (ή μήπως να ξορκίσει) έναν κόσμο χαμένο από καιρό.
