Ο πόλεμος στη Ρωσία συμπλήρωσε τις προάλλες 600 μέρες. Σήμερα 602. Ο Guardian πρότεινε κάποιο βιβλίο, πάλι, για να κατανοήσουμε τη Ρωσία. Η κοπέλα που το έγραψε (Elena Kostyuchenko) διώχθηκε από το καθεστώς Πούτιν. Το βιβλίο της λέγεται I love Russia, Reporting From A Lost Country, «Αγαπώ τη Ρωσία, Ανταποκρίσεις Από Μια Χαμένη Χώρα». Είναι η ιστορία της και τα δημοσιογραφικά της κείμενα, σύμφωνα με όσους το διάβασαν πριν από την κυκλοφορία του. Οσο και να ψάξει κανείς την εξαιρετική παραγωγή βιβλίων για το θέμα, δεν αρκεί. Η περιοχή βράζει. Κάποιοι/κάποιες διακινδυνεύουν ό,τι έχουν και δεν έχουν για να πουν την ιστορία τους και την ιστορία των ανθρώπων γύρω τους. Υπάρχουν πολλές τέτοιες ιστορίες. Κι όλες έχουν αξία. Η υπηρεσία που μας προσφέρουν όσοι τις καταγράφουν είναι συγκινητική.
Στον καινούργιο πόλεμο, η λίστα με τους νεκρούς είναι φρικώδης. Οι φωτογραφίες με τους εκτοπισμένους δεν αντέχονται, μαμάδες με τα μωρά τους στην έρημο του τίποτα, μέσα σε βαν ή με τα πόδια, να διασχίζουν κάποιο πυρπολημένο τοπίο, μπροστά από σπίτια που έχουν γίνει σωροί από μπάζα. Πειράζει που κανένας λογικός άνθρωπος δεν θα έψαχνε το θρήσκευμά τους πριν συγκινηθεί;
Με κάποιον αλλόκοτο τρόπο ένα μεγάλο «είστε υπέρ ή κατά;» κρέμεται πάνω απ’ τα κεφάλια μας. Πρέπει να πάρουμε θέση. Να λύσουμε εδώ και τώρα μέσα στο μυαλό μας ένα περίπλοκο διπλωματικό ζήτημα, με ιστορία και γεωπολιτικές προεκτάσεις και να τοποθετηθούμε. Να βάλουμε στα προφίλ μας την αντίστοιχη σημαιούλα, ώστε να ξέρουν όσοι διαφωνούν να μην μπουν καν στον κόπο να μας μιλήσουν. Πρέπει εδώ και τώρα να πούμε με ποιους είμαστε, είναι σημαντικό, λες και το να είσαι με την ειρήνη, την ασφάλεια και τους ανθρώπους δεν είναι πλέον θέσεις, αλλά κάτι παιδιάστικο που λέμε για να περνάει η ώρα.
Με έναν ακόμη πιο περίεργο τρόπο, απλοί άνθρωποι σκέφτονται σαν γραφεία Τύπου ηγετών. Δικαιολογούν, ερμηνεύουν, πασχίζουν να πουν πως δεν είναι τόσο τρελό όλο αυτό που συμβαίνει, μία μεγάλη παταγώδης αποτυχία, κάτι τρομακτικό. Κι οποιοδήποτε συναίσθημα δεν είναι οργή ή εχθρότητα δεν χρειάζεται καν να εκφράζεται. Ακόμη κι η αλληλεγγύη πρέπει να είναι επιθετικά δοσμένη. Ακόμη και το όνειρο της ειρήνης, αν το μοιραστείς, θα ψάξουν να βρουν «τι κρύβεται από πίσω». Με ποιον είσαι τελικά, θα μας πεις; Και τι έχεις να πεις και για τον/την τάδε συγγραφέα/σκηνοθέτη κ.λπ. που είχε δηλώσει αυτό; Να ακυρωθεί; Να πεθάνει; Να πάρει βραβείο;
Είναι κάπως βίαιο όλο αυτό. Και γελοίο. Από πού κι ως πού καλείται, πραγματικά, ένας άνθρωπος να αντιληφθεί μέσα σε δύο εβδομάδες το παλαιστινιακό ζήτημα και ν’ αντιδράσει; Από πού κι ως πού ο ρόλος του θεατή και του μάρτυρα και του πολιτισμένου πολίτη που διαδηλώνει ειρηνικά, εάν νιώθει πως πρέπει να το κάνει, δεν αρκούν;
Ενας φίλος πρόσφατα μου είπε πως δεν αντέχει άλλο τα stories στο Instagram που τον καλούν να πάρει θέση. Ταξίδευε για Παρίσι, είχε να παρευρεθεί σ’ ένα γεγονός με πολύ κόσμο και μου έλεγε πόσο φοβάται κάποιο τρομοκρατικό χτύπημα και πόσο πνιγόταν τελικά από τις εξελίξεις.
Τα έντονα συναισθήματα έχουν διαχυθεί κι εκτός εμπόλεμης ζώνης. Εχει ξεκινήσει πάλι αυτός ο εφιάλτης όπου χριστουγεννιάτικες αγορές, σταθμοί τρένων, κεντρικές πλατείες και αεροδρόμια γίνονται τρομακτικά και περιπολούνται. Οχι πως είχε κανείς την ψευδαίσθηση πως είχαμε ξεμπερδέψει απ’ αυτούς τους πάνοπλους κομάντο ανάμεσα σε τραπεζάκια με χριστουγεννιάτικα γλυκά ή στις πύλες του αεροδρομίου. Ούτε από τον φόβο που δικαιολογεί την παρουσία τους. Τώρα, όμως, προστίθεται κι ο φόβος για πογκρόμ και επιθέσεις σε θρησκευτικές ομάδες ως αντίδραση στον πόλεμο ή από τον φόβο της τρομοκρατίας. Και μέσα σ’ όλα αυτά οι πιέσεις να ξεμουδιάσεις γρήγορα, να πεις με ποιους είσαι, να λύσεις το ζήτημα μέσα σου και να ξεμπερδεύεις, να φορέσεις τον κυνισμό σου (που θα τον πεις πραγματισμό) ως πανοπλία από τη ροή των ειδήσεων.
Ο πόλεμος είναι από μόνος του μια αδιανόητη βαρβαρότητα. Ο καθένας έχει τα συναισθήματά του γύρω απ’ αυτόν, ανάλογα με το θρήσκευμα, την κοινότητά του, τις πολιτικές του απόψεις και τη διεύθυνσή του. Ας στρέψουμε την προσοχή μας σε γνώμες και ιστορίες που φτιάχνονται δύσκολα, με αγώνα και κόστος, και που είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου γι’ αυτόν/αυτήν που τις λέει. Οι φθηνές ιστορίες σπανίως είναι καλές.
Δεν θα είναι γρήγορα αναγνώσματα, όπως οι λύσεις-«αναλύσεις» των δύο παραγράφων. Σε κάποιους ανταποκριτές αρέσει να πάνε βαθιά, να δημιουργούν κατανόηση και να στήνουν μνημεία μέσα από λέξεις για κάτι που χάνεται, μαζί με όλες τις ζωές, τα τοπία και τους ανθρώπους που πλήττονται. Σιγά σιγά και με κόπο ίσως αρχίσουμε να συλλαμβάνουμε αυτό που γίνεται. Δεν θα είναι ευχάριστο, αλλά ποιος είπε πως δεν μπορούμε πια ούτε να τρομάζουμε;
