Οταν δίδασκα στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, με κάλεσαν Εβραίοι φοιτητές σε πάρτι με αφορμή τη γιορτή της Χανουκά. Τους θύμισα, χαριτολογώντας, ότι είναι η επέτειος μιας νίκης του έθνους τους επί του δικού μου, των Μακκαβαίων επί των Σελευκιδών.
Οι πανεπιστημιουπόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών και της δυτικής Ευρώπης είναι πολυεθνικά μελίσσια όπου συνυπάρχουν η ιστορική μνήμη, η ταυτότητα, η θρησκεία και ο πολιτισμός ανθρώπων με διαφορετικές ρίζες: Τούρκων, Αρμένιων και Κούρδων, Σέρβων, Βοσνίων, Κροατών και Αλβανών, Εβραίων και Αράβων. Οταν οι χώρες προέλευσης των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας βρίσκονται σε σύρραξη, η συνύπαρξη γίνεται αντιπαράθεση. Στο ένα άκρο η κριτική στην πολιτική του Ισραήλ παρερμηνεύεται ως αντισημιτισμός, στο άλλο άκρο επιστήμονες μποϊκοτάρουν συνέδρια στο Ισραήλ λόγω της πολιτικής του.
Για υποτροφίες, ακαδημαϊ-κές έδρες, έρευνα και κτιριακές εγκαταστάσεις, αμερικανικά και βρετανικά πανεπιστήμια στηρίζονται οικονομικά σε κληροδοτήματα και χορηγίες. Με την έδρα Αραβικών Σπουδών που κληροδότησε μέλος του οίκου των Σαούντ και την έδρα Ισλαμικών Σπουδών που φέρει το όνομα του σεΐχη του Κατάρ Αλ Θάνι στο ακαδημαϊκό περιβάλλον της Οξφόρδης συνυπάρχουν δύο αραβικές χώρες που έχουν κατηγορηθεί για τους δεσμούς τους με την τρομοκρατία. Στο Χάρβαρντ, συνυπάρχουν δεκάδες έδρες από κληροδοτήματα Αμερικανοεβραίων και έδρες από δωρεές του σουλτάνου του Ομάν, του τέως πρωθυπουργού του Λιβάνου Χαρίρι και κοινωφελών ιδρυμάτων που ίδρυσαν χριστιανή Παλαιστίνια και η οικογένεια τέως πρεσβευτή της Ιορδανίας. Η έδρα του «Φύλακα των δύο ιερών τζαμιών» (Custodian of the Two Holy Mosques) κρύβει το γεγονός ότι προέρχεται από δωρεά του βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας. Ομως το στίγμα που έχουν αφήσει στο ακαδημαϊκό τοπίο οι Αμερικανοεβραίοι είναι ασυγκρίτως μεγαλύτερο από εκείνο των εκπροσώπων του αραβικού κόσμου. Εξηγείται από το υψηλό μορφωτικό επίπεδό τους, την οικονομική τους επιφάνεια, την ισχυρή παρουσία τους μεταξύ των αποφοίτων, τη μέριμνά τους για την ανώτατη εκπαίδευση, αλλά και το γεγονός ότι αναγνωρίζουν την πολιτική επιρροή των δωρεών.
Τι γίνεται, όμως, όταν οι φοιτητές των πανεπιστημίων που τις έχουν αποδεχθεί παίρνουν δημόσια θέση που αντιβαίνει προς τις προσδοκίες των δωρητών; Τα αμερικανικά ΑΕΙ πήραν την απάντηση μετά την επίθεση της Χαμάς. Επειδή στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια οργανώθηκε συνέδριο για την παλαιστινιακή λογοτεχνία, δωρητές απέσυραν την υποστήριξή τους. Η ηγεσία του Χάρβαρντ κατηγορήθηκε επειδή δεν αντέδρασε σε ανοικτή επιστολή, με την οποία 30 φοιτητικές οργανώσεις αποδίδουν στην ισραηλινή πολιτική την ευθύνη για την επίθεση της Χαμάς. Το Ιδρυμα Wexner τιμώρησε την ουδετερότητα του Χάρβαρντ με διακοπή της χρηματοδότησης. Είναι λίγα μόνο παραδείγματα μιας τάσης με ανησυχητικές διαστάσεις. Ωστόσο, σύμφωνα με τις συστάσεις ομάδας πανεπιστημιακών που έχουν υιοθετηθεί από περίπου 100 ακαδημαϊκά ιδρύματα («Αρχές του Σικάγου»), οι ηγεσίες των ΑΕΙ θα πρέπει να σέβονται την ελεύθερη διακίνηση ιδεών. Οι «Αρχές του Πρίνστον», άλλης ομάδας πανεπιστημιακών, συνιστούν στις ηγεσίες των ΑΕΙ να μην παίρνουν θέση σε πολιτικές αντιπαραθέσεις.
Μπορούμε να προσδιορίσουμε «τίς ἤρξατο χειρῶν ἀδίκων», όταν ο ένας αντίπαλος έχει ζήσει στην ιστορία του συνεχείς εκτοπισμούς, από τη βαβυλώνια αιχμαλωσία και τον διωγμό από την Ισπανία έως τα πογκρόμ στην τσαρική Ρωσία και το Ολοκαύτωμα, και ο άλλος έχασε την πατρίδα του, για να πραγματοποιηθεί το όνειρο των Εβραίων να «ανακτήσουν» τη δική τους; Δικαιολογεί η κτηνώδης τρομοκρατία της Χαμάς την τυφλή και αδιάκριτη συλλογική τιμωρία που επιβάλλει το Ισραήλ; Εχασαν οι Παλαιστίνιοι οριστικά το δικαίωμα σε δικό τους κράτος επειδή, μετά δύο δεκαετίες προκλήσεων από συντηρητικές ισραηλινές κυβερνήσεις, έχουν παραδώσει την εκπροσώπησή τους σε τρομοκράτες; Αυτά δεν είναι εύκολα ερωτήματα. Αλλά ο κατεξοχήν χώρος όπου μπορούν να συζητηθούν με σχετική νηφαλιότητα, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις παραμέτρους και με τις επιβεβλημένες διαφοροποιήσεις, είναι ο ακαδημαϊκός, χωρίς όμως εκβιασμούς και εξωτερικές παρεμβάσεις.
Ο κ. Αγγελος Χανιώτης είναι καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών, Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών, Πρίνστον.
