Χωρίς καταιγιστική προπαγάνδα, ούτε αρχίζουν οι πόλεμοι ούτε συνεχίζονται. Στη μακρόχρονη σύγκρουση των Ισραηλινών με τους Παλαιστινίους, το προπαγανδιστικό πλεονέκτημα το είχε πάντα το Ισραήλ. Και το έχει και τώρα, όσον αφορά τη Δύση, η οποία διαθέτει το σύνολο των ΜΜΕ που μπορούν να διαμορφώνουν γνώμες και συνειδήσεις παγκοσμίως. Ο δυτικός κόσμος ληθαργεί αυτοβαυκαλιζόμενος με τραγουδάκια που τον βεβαιώνουν ότι μόνο αυτός είναι πολιτισμένος, μόνο αυτός σέβεται το δίκαιο. Και ιδιαίτερα το δίκαιο του πολέμου και το ψευδεπίγραφο «ανθρωπιστικό δίκαιο».
Για την τεράστια αξία της προπαγάνδας είμαστε προειδοποιημένοι από παλιά. Με τον τρόπο του ο καθένας, οι αρχαίοι ιστορικοί υπογράμμισαν ότι οι εκάστοτε εμπόλεμοι ή αλληλοεχθρευόμενοι μεριμνούν για την ορολογία που θα χρησιμοποιήσουν με την ίδια προσοχή που φροντίζουν τα όπλα τους. Κι αν οι λέξεις δεν τους βολεύουν με τη συνήθη σημασία τους, αναποδογυρίζουν το νόημά τους.
Επιστρέφουμε πάλι και πάλι στον Θουκυδίδη. Αναπόφευκτο. Στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., που δοξάζεται σαν «χρυσός» παρότι έληξε σκοτεινιασμένος, οι δημοκρατικοί Αθηναίοι, οι ολιγαρχικοί Σπαρτιάτες και οι «πρόθυμοι» σύμμαχοί τους «την ειωθυίαν αξίωσιν των ονομάτων ες τα έργα αντήλλαξαν τη δικαιώσει». Ετσι συνοψίζει ο Θουκυδίδης την ήττα της γλώσσας από την προπαγάνδα. «Αλλαξαν την καθιερωμένη σημασία των λέξεων ώστε να ταιριάζει με τις πράξεις τους», μεταφράζει ο Ν. Μ. Σκουτερόπουλος τη θουκυδίδεια «Ιστορία» (Πόλις, 2011).
Είμαστε και εμείς, χρόνια τώρα, αυτόπτες και αυτήκοοι μάρτυρες αυτής της βίαιης σημασιολογικής ανατροπής, διεθνώς αλλά και στον μικρό μας τόπο. Από το μέγεθος της ισχύος σου και μόνο εξαρτάται το πόσους και ποιους όρους θα καπαρώσεις σαν αποκλειστικά δικούς σου. Ιδιοποιούμενος τις κρίσιμες λέξεις και φέρνοντάς τες στα προκρούστεια μέτρα σου, λ.χ. «πολιτισμός», «ηθική», «δημοκρατία», «πρόοδος», «ελευθερία», «ειρηνευτική εκστρατεία», σκαρώνεις την ιδεώδη αυτοπροσωπογραφία σου. Και από τον πολύ αυτοθαυμασμό καταντάς να πιστεύεις πως είσαι στ’ αλήθεια ο «περισσότερο πολιτισμένος», ο ηθικός, ο οικουμενικός πρόμαχος της ελευθερίας, ο ανιδιοτελής εξαγωγέας δημοκρατίας, ο μέγας ειρηνοποιός. Μήπως αυτό δεν πιστεύει σύνολη η Δύση, και η Ελλάδα μαζί της; Μήπως αυτό δεν κηρύσσουν οι ηγέτες της και τα ΜΜΕ της;
Ο Μίνωας κι ο Σαντάμ
Περίπου μισή χιλιετία μετά τον Θουκυδίδη, ο Πλούταρχος, βιογραφώντας τον Θησέα και αναφερόμενος στη σχέση της Αθήνας με τη μινωική Κρήτη, συμπεραίνει ότι μια πόλη που διαθέτει ισχυρή φωνή και έχει στρατολογημένες τις ίδιες τις Μούσες (σήμερα θα μιλούσαμε για Μέσα, αλλά και για το Χόλιγουντ, τη μία και μόνη Μούσα πλέον), κατορθώνει να επιβάλει την άποψή της σαν αλήθεια, την ύπουλα επεξεργασμένη εκδοχή της για την πραγματικότητα σαν αναμφίλεκτη πραγματικότητα. Ξεχάστηκαν άραγε τα «όπλα μαζικής καταστροφής» που διέθετε εν αφθονία ο Σαντάμ;
Ο Νετανιάχου είναι εκούσιος όμηρος της αμοραλιστικής βεβαιότητας ότι θα περισωθεί πολιτικά διά του πολέμου.
«Εοικε γαρ όντως χαλεπόν είναι φωνήν εχούση πόλει και μούσαν απεχθάνεσθαι», λέει λοιπόν ο Πλούταρχος. Μεταφράζω την παράγραφο όπου θεμελιώνει τη γνώμη του: «Φαίνεται ότι μεγάλο κακό βρίσκει όποιον κάνει εχθρό του μια πόλη με φωνή και μούσα. “Mεγάλο βασιλιά” ονόμασε τον Mίνωα ο Hσίοδος. Kαι ο Oμηρος τον αποκάλεσε “σύντροφο του Δία”. Kι όμως. Tίποτε δεν τον ωφέλησαν όλα αυτά. Hρθαν οι τραγικοί και σκόρπισαν από τη σκηνή την άσχημη φήμη πως ήταν άνθρωπος κακός και βίαιος. Στα θέατρα της Aθήνας τον έβριζαν και τον κακολογούσαν συνεχώς. Kι ας επιμένουν άλλοι πως ήταν βασιλιάς και νομοθέτης, και είχε τον Pαδάμανθυ δικαστή και φύλακα των δικών του νόμων».
Σήμερα, χιλιετίες μετά, τι ανεβαίνει πρώτο στη σκέψη μας όταν γίνεται λόγος για τη μινωική Κρήτη: ο πανέμορφος τοιχογραφημένος «Πρίγκιπας με τα κρίνα» ή ο πανάσχημος και φονικός Μινώταυρος; Και τα δύο; Μακάρι. Κι όταν ακούμε Ισραήλ και Παλαιστίνη, ποια αισθήματα και ποιες ιδέες γεννιούνται μέσα μας αυθόρμητα; Ο διάχυτος στη Δύση αντισημιτισμός, με ρίζες αιώνων, συγκρούεται με το αίσθημα ενοχής που βαραίνει τους Ευρωπαίους –όχι όλους, δεν επιτρέπονται οι αυταπάτες–, επειδή επέτρεψαν να συμβεί το μέγα έγκλημα: το Ολοκαύτωμα. Ταυτόχρονα, η επίσης διάχυτη και ριζωμένη από παλιά αντιπάθεια ή εχθρότητα προς τον ισλαμισμό, επιδεινωμένη τις τελευταίες δεκαετίες λόγω του μεταναστευτικού-προσφυγικού (το πιστοποιεί και η άνοδος της Ακροδεξιάς), συγκρούεται με ένα αίσθημα (συν)ενοχής, όχι ιδιαίτερα ισχυρό, που προκαλείται όταν το βλέμμα μας πληγώνεται από τις βαριά πένθιμες εικόνες που έρχονται από τη Λωρίδα της Γάζας. Παντού ερείπια. Και χιλιάδες άμαχοι –προπάντων παιδιά– σκοτωμένοι από τους πολυήμερους βομβαρδισμούς· τόσο «στοχευμένους» που σαρώνουν νοσοκομεία, σχολεία, προσφυγικούς καταυλισμούς, ιερά.
«Καιρός πολέμου»
Μουσουλμανικά και χριστιανικά είναι τα ιερά που πλήττονται. Αλλά και συναγωγές αν υπήρχαν στη Λωρίδα της Γάζας, ο Νετανιάχου, οξύτατα επικρινόμενος από την πλειονότητα των Ισραηλινών, δεν θα δίσταζε. Γιατί είναι κι αυτός όμηρος: εκούσιος όμηρος της αμοραλιστικής βεβαιότητας ότι θα περισωθεί πολιτικά διά του πολέμου. Για να δικαιολογήσει δε την άρνησή του να δώσει κάποια προσοχή στις εκκλήσεις του ΟΗΕ, της UNICEF, των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, της Διεθνούς Αμνηστίας και πάμπολλων άλλων για άμεση κατάπαυση του πυρός, επιστράτευσε τον Θεό της πίστης του, κλείνοντας το μάτι στους φονταμενταλιστές του. Με τη δήλωση «Οπως λέει η Βίβλος, υπάρχει καιρός πολέμου και καιρός ειρήνης», επιχείρησε να αντλήσει κύρος και νομιμοποίηση από τις Ιερές Γραφές, τον ίδιο τον Γιαχβέ δηλαδή. «Καιρός του σιγάν και καιρός του λαλείν, καιρός του φιλήσαι και καιρός του μισήσαι, καιρός πολέμου και καιρός ειρήνης» διαβάζουμε στον «Εκκλησιαστή» της ιουδαϊκής Βίβλου και της Παλαιάς Διαθήκης, στη μετάφραση των Εβδομήκοντα.
Ειρηνική συνύπαρξη θεών δεν προβλέπουν τα ανθρώπινα. «Ο Αλλάχ θα νικήσει» φώναξε ο Ερντογάν μπροστά σε 1.000.000 πιστούς του. «Ευγνωμονούμε τον παντοδύναμο Θεό γι’ αυτό το θαύμα», είπε ο ραββίνος του Εβανστον των ΗΠΑ, όταν η Χαμάς απελευθέρωσε δύο από τους ομήρους της, μάνα και κόρη. «Θα ελευθερώσουμε κι άλλους με τη θέληση του Θεού», τις παρηγόρησε ο Μπάιντεν.
Θα φρονίμευαν άραγε οι ηγέτες των εμπολέμων και οι σύμμαχοί τους αν στρώνονταν να διαβάσουν όλοι μαζί τον «Εκκλησιαστή»; Εστω την αρχή του: «Ματαιότης ματαιοτήτων, είπεν ο Εκκλησιαστής, ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης». Ακόμα και ο θάνατος χιλιάδων αθώων ένθεν και ένθεν, μάταιος κι αυτός. Δεν σημαίνει.
