Τέτοιες μέρες, του Πολυτεχνείου, τουλάχιστον όταν σπούδαζα εγώ, οι φοιτητικές νεολαίες στρέφονταν στην ποίηση. Ο στίχος της Κατερίνας Γώγου «στο μυαλό είναι ο στόχος, το νου σου ε;» έδινε κι έπαιρνε σε αφίσες και πόρτες, με μαρκαδόρο και σπρέι, τυπωμένος και προφορικά. Ακόμη ανατριχιάζω.
Αυτές τις μέρες διαβάζω το βιβλίο Minds Wide Shut απ’ όπου κι ο τίτλος του άρθρου (Princeton University Press Gary Saul Morson, Morton Shapiro). Μιλάει για το πώς χωριζόμαστε. Σε σέχτες. Σε ομάδες. Σε σιγουριές. Για το πώς ο φόβος να μη μείνεις στην απ’ έξω πλέον σ’ ακολουθεί και μετά το σχολικό προαύλιο και τα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα (όπου οι πολιτικές σου απόψεις είναι ένας συνδυασμός των απόψεων κάποιου μεγαλύτερου που θαυμάζεις, της κοπέλας που σου αρέσει, της παρέας που σε κάνει παρέα και των ακατέργαστων πρώτων επαφών με κάποια κλασικά αριστουργήματα οικονομικών/πολιτικής/
Η σκληρή ακλόνητη σιγουριά, η αγωνία να ψάξουμε «ποιος μιλάει; τι λέει ακριβώς; ποιοι τον υποκινούν;», το αντανακλαστικό να πάρουμε θέση, και μάλιστα όχι δική μας, αλλά να δούμε άμεσα τι λέγεται στον «χώρο μας», μην τυχόν και είμαστε παραφωνία, όλ’ αυτά τρώνε τη σκέψη. Μακροπρόθεσμα τρώνε και την ελευθερία του λόγου, ακόμη και το δικαίωμα στη διαδήλωση που κόβεται υπό τον φόβο ταραχών (βλ. Γερμανία τώρα, μεταξύ ενοχής, φόβου αντισημιτισμού και δικαιώματος ειρηνικής καταδίκης του πολέμου στη Γάζα).
Αυτό που λέει η Γώγου έχει επιτευχθεί, η σφαίρα έχει βρει το ψαχνό του μυαλού, φοβόμαστε να σκεφτούμε. «Δεν έχουμε χρόνο». Μετά ξαφνικά λέει κάποιος κάτι ωμό και «ξεκάθαρο», και είναι ένα μασάζ σ’ αυτό το πυροβολημένο κεφάλι, επιτέλους ας συνταχθούμε μ’ αυτή τη σιγουριά. Μάλιστα, αν είναι και κάποιο «ολιστικό» σύστημα, κάποιος μεγάλος -ισμός ή μετα-κάτι, μπορούμε να απαλλαγούμε οριστικά από την κούραση της σκέψης, έχουμε εμείς την πυξίδα μας.
Μια ήσυχη συζήτηση όπου διαφωνεί κανείς, αλλά ακούει, αυτό προσπαθούν να αναπαραγάγουν μερικές φορές οι ζωντανές συζητήσεις, οι ραδιοφωνικές εκπομπές ή τα podcasts, γι’ αυτό κι έχουν τόση ζήτηση. Στις «διαιρεμένες πολιτείες της Αμερικής», σύμφωνα με το Minds Wide Shut, οι άνθρωποι πιστεύουν τα χειρότερα για την άλλη πλευρά.
Κι εδώ παίρνουμε την πιο ακραία άποψη που υποστηρίζει μόνον ένα μικρό (συνήθως θορυβώδες) σύνολο ατόμων από την «αντίπερα όχθη». Τα διάφορα ιντερνετικά αποχωρητήρια γνώμης κάνουν το πράγμα χειρότερο. Βρίσκεσαι να συζητάς για το εάν μπορεί ένας αριστερός να φοράει ακριβές μάρκες ή να δουλεύει με επαγγελματισμό για καπιταλιστές, για το εάν η συντηρητική Δεξιά μπορεί να είναι γκέι και άθρησκη. Μέχρι μια ηλικία είναι οκέι, μετά είναι απωθητικό.
Τι να κάνουμε;
Διάβασμα. Με πιάνει μια αηδία όταν «ο Μαρξ είναι για τα σκουπίδια», η Λούξεμπουργκ «δεν ήξερε τι έλεγε», ο Ανταμ Σμιθ «είναι ο μπαμπάς του πιο αδίστακτου καπιταλισμού». Πρόσφατα έπρεπε να δικαιολογηθώ σε γνωστό μου επειδή διάβαζα κάτι χριστιανικό.
Δεν νιώθω πως τα αναγνώσματά μου πρέπει να είναι προβλέψιμα με βάση τα μέχρι τώρα αναγνώσματά μου. Δεν είμαι δεδομένα για χαζά bots που «διαλέγουν» τι να μου δείξουν στο ίντερνετ. Θέλω να εκπλαγώ. Να μπαίνω στο βιβλιοπωλείο και να υπάρχουν νησίδες σκέψης παντελώς άγνωστες που να με κάνουν να νιώθω αυτό που είμαι, χαζή και ανίδεη (όταν διαβάζω σχόλια στο ίντερνετ νιώθω Αϊνστάιν μαζί με Τολστόι).
Εχουμε εκπαιδευτεί να λειτουργούμε όπως οι κακοί δημοσιογράφοι. Να παίρνουμε την πιο χάλια περίπτωση βλάβης της άλλης πλευράς και να της αποδίδουμε χαρακτηριστικά πλειοψηφίας. Και έχουμε μάθει να παραβλέπουμε την ανθρωπιά, να λειτουργούμε σαν απλήρωτα τσιράκια που πρέπει με κάθε τρόπο να δικαιολογούν.
Ομως, είμαστε ικανοί για πιο πολύπλοκες σκέψεις. Εχουμε μία φοβερή κατάκτηση στον πολιτισμό μας, το μυθιστόρημα. Στο μυθιστόρημα ανοίγει ο χώρος, δημιουργείται ο χρόνος. Δεν είμαι σίγουρη για έναν σκασμό χαρακτήρες μυθιστορημάτων, δεν ξέρω αν έκαναν καλά, δεν παίρνω όρκο τι θα έκανα στη θέση τους, τους νιώθω, όμως, και κάτι καταλαβαίνω απ’ τη ζωή τους, κι έτσι προσπαθώ να καταλάβω και τους ανθρώπους γύρω μου όταν κάνουν κάτι, να φανταστώ την ιστορία τους, απ’ την αρχή μέχρι το τέλος, σαν να την γράφω, να δω πόσο χάλια θα περνάει στη δουλειά ο οδηγός του λεωφορείου που μου φωνάζει γιατί αργώ να κουνηθώ, να σκεφτώ τα παιδιά του, τους λογαριασμούς του, τη μέση του που θα πονάει. Από τις ιστορίες που πλάθω διαλέγω πάντα αυτή που αφήνει χώρο για περισσότερη καλοσύνη. Θέλει υπομονή και φαντασία.
