Ακόμη θυμάμαι την εντύπωση που είχε κάνει στο εφηβικό μυαλό μου η τριλογία του, «Το φύλλο», «Το πηγάδι» και «Τ’ αγγέλιασμα». Δεν θυμάμαι τίποτε. Ούτε ξέρω πώς θα μου φαίνονταν αν τα ξαναδιάβαζα σήμερα. Σημασία έχει ότι τότε τα είχα ταυτίσει με την απόλυτη λογοτεχνική πρωτοπορία, και δη μια πρωτοπορία γραμμένη στα ελληνικά. Μετά ήρθε το «Ζ», το βιβλίο και η ταινία του Γαβρά που την είχα δει με τον πατέρα μου σ’ έναν συνοικιακό κινηματογράφο στο Παρίσι. Το «Ζ» δεν το ξαναδιάβασα από τότε, όμως την ταινία την ξαναείδα πρόσφατα και οφείλω να πω ότι με απογοήτευσε, όπως οι ταινίες του Γαβρά. Μαεστρία γραφής, πλην όμως, ένας κόσμος χωρισμένος σε καλούς και σε κακούς, εν είδει κλασικού γουέστερν. Ασε την εξιδανίκευση του Σαρτζετάκη, που νομίζαμε ότι θα μας βγει ο Τρεντινιάν και μας βγήκε ο Σαρτζετάκης. Θα μου πείτε ότι μιλάω για τον εαυτό μου και όχι για τον Βασίλη Βασιλικό, αλλά ποιος είναι ο πιο ειλικρινής τρόπος για να μιλήσεις για έναν συγγραφέα εκτός από τον τρόπο που σε επηρέασε; Ο Βασιλικός έγραψε έκτοτε άπειρα βιβλία. Δεν τα έχω διαβάσει. Στο μυαλό μου όταν τον σκέφτομαι ως συγγραφέα έχω την εικόνα του πρώτου εκείνου καιρού. Ο Βασίλης Βασιλικός, για καλό και για κακό, υπήρξε μία από τις εμβληματικές φυσιογνωμίες της αντίστασης κατά της χούντας. Το «κακό» έγκειται στη διαπίστωση ότι όταν ένας δημιουργός ταυτίζεται με μια εποχή παραμένει δέσμιός της, όχι μόνο στον τρόπο που τον αντιμετωπίζει το κοινό του, αλλά και στον τρόπο με τον οποίον αντιμετωπίζει ο ίδιος το έργο του.
Στόχος μου, ωστόσο, δεν είναι η αποτίμηση της λογοτεχνικής αξίας του. Θέλω να μιλήσω για τη γενναιοδωρία του, κυρίως στον τρόπο που αντιμετώπιζε τους ομοτέχνους του. Η εκπομπή του στην ΕΤ3 μπορεί να μην είχε μεγάλη ακροαματικότητα, όμως δεν την είχε, διότι ο «κύριος με το καπέλο» δεν αντιμετώπιζε τους προσκεκλημένους του αφ’ υψηλού. Δεν τους αντιμετώπιζε ανταγωνιστικά. Τους βοηθούσε να αναδείξουν το δικό τους έργο. Του το χρωστάμε. Στο μικρό χωριό της λογοτεχνικής μας ζωής, ο Βασιλικός προσπαθούσε να αναδείξει τους νεότερους συγγραφείς.
Το επαναλαμβάνω. Δεν ξέρω πώς θα μου φαινόταν σήμερα το «Ζ» αν το ξαναδιάβαζα. Οι λογοτεχνικές μου απαιτήσεις, ευτυχώς για μένα, έχουν αλλάξει. Ομως αυτό δεν σημαίνει ότι το μυθιστόρημα που τον έκανε διάσημο σε όλον τον κόσμο έχει χάσει τη σημασία του. Παραμένει το εμβληματικό μυθιστόρημα της Ελλάδας που γέννησε τη δικτατορία. Τι σημασία έχει αν έκτοτε δεν έγραψε κάτι που να μπορεί να το ανταγωνιστεί; Ενα έργο φτάνει. Ο,τι και αν έγραψε στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Βασίλης Βασιλικός παραμένει ο συγγραφέας του «Ζ». Και για όσους τον γνώρισαν, ένας φιλικός και γενναιόδωρος άνθρωπος.
