Χρήζει άραγε αναλυτικής επεξήγησης η ανάγκη επαναπατρισμού των Γλυπτών του Παρθενώνα; Στο εσωτερικό της χώρας, όχι· η ευχάριστη διακομματική σύμπνοια με αφορμή τη ρήξη Μητσοτάκη – Σούνακ απέδειξε περίτρανα ότι μερικά πράγματα είναι ευτυχώς αυτονόητα. Η ενότητα των αρχαιολογικών μνημείων δεν είναι ζήτημα ταυτοτικό ή εθνικιστικό, αλλά ένας κοινός επιστημονικός τόπος, μια παραδοχή στην οποία η αρχαιολογία έχει οδηγηθεί με πραγματιστικούς όρους, που υπερβαίνουν σκοπιμότητες και υπερηφάνειες. Οι αποσπασμένες αρχαιότητες δεν είναι κοινά «μάρμαρα». Δεν είναι έπιπλα ή αντικείμενα με τη λειτουργική ευελιξία αξεσουάρ. Είναι κομμάτια μιας ολότητας, που έχουν συγκεκριμένη θέση στον τόπο και στον χρόνο. Δεν ανήκουν, με αυτήν την έννοια, σε νομικά, φυσικά και πολιτικά πρόσωπα, αλλά στο σημείο εκείνο όπου η ζωντανή ιστορία αφηγείται τον εαυτό της. Το σημείο αυτό τυχαίνει να είναι στην Ελλάδα, τι να κάνουμε τώρα;
Aβολες αλήθειες
Είναι τόσο προφανές ότι ένα αρχαιολογικό μνημείο εκτιμάται ορθότερα συμπαγές και όχι κατακερματισμένο, ώστε κάθε επιχείρημα υπέρ του προφανούς ακούγεται τελικά γραφικό και τετριμμένο. Ισως γι’ αυτό οι σχετικές κουβέντες του πρωθυπουργού στο BBC ενόχλησαν τόσο. Οι θεωρητικοί παραλληληλισμοί –«φανταστείτε τη Μόνα Λίζα κομμένη στα δύο»– είναι εύστοχοι επειδή αποδίδουν τον παραλογισμό της πολιτιστικής λαθροχειρίας, αλλά την ίδια ώρα ενέχουν και έναν επώδυνο διδακτισμό. Οι αμετάπειστοι αποδέκτες της επιχειρηματολογίας την έχουν ακούσει πολλές φορές και ξέρουν καλά ότι έχει το δίκιο με το μέρος της, απλώς δεν έχουν συμφέρον να το παραδεχτούν. Εκεί λοιπόν όπου οι υπόλοιποι ακούμε μια λογική αξίωση από τον Κυριάκο Μητσοτάκη, αυτοί ακούνε μια άβολη υπενθύμιση: πάλι τα άπλυτά μας βγάζει στη φόρα αυτός; Πάλι για την αδυναμία μας στα ξένα μνημεία μιλάει; Η αποτελεσματική διπλωματία μερικές φορές προϋποθέτει κάποιες αποσιωπήσεις, στις οποίες η Βρετανία φαίνεται να ποντάρει υπέρ το δέον σε ό,τι αφορά την υπόθεση των Γλυπτών. Εύλογο, λοιπόν, είναι να θίγεται δυσανάλογα πολύ όταν οι αποσιωπήσεις υποσκελίζονται από την ειλικρίνεια. Κανείς δεν θέλει να του θυμίζουν τα μελανά σημεία της ιστορίας του, ιδίως αν αυτά συμπλέκονται με τα ένδοξα σημεία της ιστορίας κάποιου άλλου.
Πολιτική ορθότητα που μας συμφέρει
Είναι όμως άξιον απορίας πώς, εκτός από το επιστημονικώς ορθό, η βρετανική κυβέρνηση απέτυχε να αφουγκραστεί έστω το πολιτικώς ορθό. Η ακαδημαϊκή και κοινωνική τάση των τελευταίων ετών στις χώρες της Δύσης είναι αυτή της «αποαποικιοποίησης» (με την ευρεία έννοια)· τα πάντα τώρα ερμηνεύονται μέσα από το πρίσμα του χρέους επανόρθωσης ιστορικών αδικιών: τα ισχυρά κράτη μαθαίνουν να σέβονται τα λιγότερο ισχυρά· οι λαοί που υπέφεραν από ξένο ζυγό αποκτούν φωνή για να διεκδικήσουν το δίκιο τους και μαζί τη σωστή θέση τους στην Ιστορία· η πολιτιστική κληρονομιά των μικρών χωρών αποκτά νέα υπόσταση και οι αυθεντικοί «ιδιοκτήτες» αξιώνουν τον έλεγχο του πνευματικού τους δικαιώματος. Ηταν απολύτως αναμενόμενο: η ευαισθησία απέναντι σε φαινόμενα όπως το blackface, τα ράστα και τα κιμονό κάποια στιγμή θα έφτανε μέχρι τις πύλες του Βρετανικού Μουσείου. Δικαίωμα στην αποκατάσταση δεν έχουν μόνο οι πιο κραυγαλέα μειονοτικές γωνίες του κόσμου, αλλά και χώρες των οποίων το τραύμα καλύπτεται από το αστραφτερό τουριστικό προϊόν· χώρες σαν την Ελλάδα.
Γκρινιάρηδες
Μερίδα ατόμων, πάντως, επέκρινε τον Μητσοτάκη για το ακυρωμένο ραντεβού με τον Αγγλο πρωθυπουργό. Υπέστη ήττα ο Ελληνας πρωθυπουργός, λένε κάποιοι. Δεν ζύγισε καλά τα δεδομένα, υπερεκτίμησε το μέγεθός του. Ας υποθέσουμε ότι το επεισόδιο συνιστά όντως σημάδι πολιτικού σφάλματος· μπορεί ο Κυριάκος Μητσοτάκης να μην έκανε κάτι καλά. Τι θα έκαναν, όμως, διαφορετικά οι διαφωνούντες; Θα υποχωρούσαν από τις πάγιες εθνικές διεκδικήσεις; Θα αποκήρυσσαν τα Γλυπτά του Παρθενώνα για να μην κακοκαρδίσουν ξένους ηγέτες; Θα είχε ενδιαφέρον να μας πουν. Ας λάβουν βέβαια υπ’ όψιν ότι οι φιλικές σχέσεις δεν είναι πάντοτε εφικτές ούτε αποτελούν και απόλυτη προτεραιότητα. Σε κάποια θέματα, οφείλουμε να γινόμαστε δυσάρεστοι στους συμμάχους μας. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, κάποιοι στήριζαν δίχως δεύτερη σκέψη την υπαρξιακών διαστάσεων ρήξη της χώρας με τους δανειστές της· σήμερα κόπτονται για μια επικοινωνιακή κράμπα και δηλώνουν απαρηγόρητοι με τα μούτρα που μας κρατάει ο Ρίσι Σούνακ. Περίεργες προτεραιότητες.
Μετριοπάθεια
Αν κάτι θα έπρεπε να έχει κάνει ο Κυριάκος Μητσοτάκης, αν όχι για να αποφύγει το ξαφνικό «πάγωμα» των σχέσεών του με τον Βρετανό ομόλογό του, τουλάχιστον για να μετριάσει τις συνέπειες του «παγώματος» αυτού, θα ήταν να αντιμετωπίσει με περισσότερη μετριοπάθεια το θέμα των Γλυπτών εξαρχής. Η κυβέρνηση έδωσε προεκλογικά την εντύπωση πως επί του ζητήματος υπάρχουν ζωηρό ενδιαφέρον και κινητικότητα, πράγμα που εκ του αποτελέσματος δεν φαίνεται να ευσταθεί. Μήπως πριν από τις τηλεοπτικές δηλώσεις θα έπρεπε να έχει προηγηθεί εντονότερη παρασκηνιακή δραστηριότητα; Μήπως είναι προτιμότερο και πιο πολιτικό οι λέξεις να επικυρώνουν την επιτυχία, αντί να επιδιώκουν να την πυροδοτήσουν; Η αντίδραση του Σούνακ, εκτός από ανωριμότητα, πρόδωσε την έκπληξή του· η έκπληξή του αυτή, ωστόσο, είναι σημάδι της δικής μας στρατηγικής ανωριμότητας.
