Είτε συμφωνεί είτε διαφωνεί κανείς μαζί τους, είναι σημαντικό οι άνθρωποι που διαχειρίστηκαν τις τύχες της χώρας να τοποθετούνται δημοσίως για όσα συμβαίνουν στον τόπο. Στις ώριμες δυτικές δημοκρατίες, έχει εδραιωθεί εδώ και χρόνια ένας ξεχωριστός ρόλος για όσους πέρασαν από τη θέση του πρωθυπουργού ή και άλλες καίριες θέσεις. Μερικοί, όπως για παράδειγμα ο Χένρι Κίσινγκερ, κατακτούν κατά την αποστρατεία τους έναν ακόμη πιο ξεχωριστό ρόλο, αυτόν του πολιτικού με ειδικό βάρος, του statetsman όπως τον αποκαλούν οι Αγγλοσάξονες. Αλλοι δεν ξεφεύγουν ποτέ από τον ρόλο του εφήμερου πολιτικού.
Σημασία, όμως, έχει ότι σε πανεπιστήμια και «δεξαμενές σκέψης» συναντά κανείς συχνά στο εξωτερικό πάνελ με βετεράνους ηγέτες και αξιωματούχους, οι οποίοι μιλούν ανοιχτά για τα πάντα. Οι ίδιοι και οι επιτελείς τους καταθέτουν σε ειδικά προγράμματα προφορικής ιστορίας τις πολύτιμες μαρτυρίες τους, που φωτίζουν κρίσιμα επεισόδια του παρελθόντος.
Περιμένουμε, αν δεν απαιτούμε, από τους πρώην πρωθυπουργούς να τοποθετούνται στα καίρια ζητήματα της επικαιρότητας και να μιλούν ανοιχτά για όσα χειρίστηκαν.
Είναι σημαντικό για τη χώρα να ακούγονται οι φωνές όσων είχαν τη μοναδική εμπειρία να λαμβάνουν τις κρίσιμες αποφάσεις που καθόρισαν την πορεία της. Γι’ αυτό βρίσκω εξοργιστική την κυνική αντίδραση ορισμένων που σχολιάζουν «ε, και τώρα τι να μας πει ο Χ;» ή «τι θέλει και μιλάει τώρα και αυτός;». Ας αναλογιστούν για δύο λεπτά πόσο διαφορετικό είναι να μιλάει η εμπειρία, έστω και η εμπειρία που εμπεριέχει και αποτυχίες ή επικίνδυνα πειράματα. Εχουμε την τάση να τα αλέθουμε όλα στον μύλο του κυνισμού και της αδιαφορίας στην εποχή μας. Μειώνεται, ταυτόχρονα, η ανοχή στην αντίθετη άποψη. Για κάποιο λόγο, τα βλέπουμε όλα σαν ένα ποδοσφαιρικό ματς, σαν να είμαστε κομμάτια μιας φανατισμένης κερκίδας που νιώθει την ανάγκη να γιουχάρει ή να αποθεώσει. Με ένταση, ενίοτε και βιαιότητα.
Οταν ο δημόσιος διάλογος μοιάζει με Κολοσσαίο, έτοιμο να κατασπαράξει όποιον τολμάει να μπει στο στάδιο, είναι πολύ δύσκολο να συζητήσει οτιδήποτε ψύχραιμα και σοβαρά μια χώρα. Το έχουμε όμως ανάγκη. Και το περιμένουμε, αν δεν το απαιτούμε, πρώτα απ’ όλα από τους πρώην πρωθυπουργούς. Δεν περιμένουμε απλώς ένα ακόμη κήρυγμα στην όποια δική τους «ενορία». Αλλά να τοποθετούνται στα καίρια ζητήματα της επικαιρότητας και να μιλούν ανοιχτά για όσα χειρίστηκαν. Αν, μάλιστα, βάζουν και ένα στοιχείο αυτοκριτικής στο μείγμα, ακόμη καλύτερα. Εμείς κερδίζουμε από την εμπειρία τους κι εκείνοι, όπως έχει αποδείξει η Ιστορία, στην πολύ, πολύ ιδιαίτερη αλλά και σημαντική μάχη για την υστεροφημία τους.
