Μετά την «παύση» της δεκαετούς οικονομικής κρίσης, τα ζητήματα της γης, της κατοικίας και της ιδιοκτησίας ήρθαν με έναν νέο τρόπο στο προσκήνιο. Η μαζική είσοδος ξένου κεφαλαίου στην ελληνική κτηματαγορά, είτε μέσα στις πόλεις με κύριο στόχο την κατοικία είτε στον εξωαστικό χώρο με επίκεντρο τα νησιά και τις τουριστικές περιοχές, πυροδοτήθηκε από τις βραχυχρόνιες μισθώσεις και την Golden Visa, «πάτησε» πάνω στην τεράστια πτώση των αξιών γης και κατοικίας και τη δεκαετή ανάσχεση της οικοδομικής δραστηριότητας και έφερε στη χώρα μας ένα πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα φαινόμενο: τη «χρηματιστηριοποίηση» της ιδιοκτησίας, στο πλαίσιο μιας διεθνούς κτηματαγοράς.
Η συζήτηση έχει ανοίξει σε διάφορα μέτωπα. Αφορά την κατοικία, με αφορμή την αδυναμία εύρεσης προσιτής, αξιοπρεπούς στέγης για ένα σημαντικό τμήμα της μεσαίας τάξης. Αφορά την εκτός σχεδίου δόμηση, με την εκτίναξη της οικοδομικής δραστηριότητας στα νησιά, που απειλεί να τα αλλάξει για πάντα. Αφορά τους όρους δόμησης, με το «ξύρισμα» των πόλεων από τις τελευταίες μονοκατοικίες και την αύξηση καθ’ ύψος ακόμη και υφιστάμενων κτιρίων. Και βέβαια έχει πολλές ακόμη πτυχές, που αγγίζουν την καθημερινότητα όλων μας.
Την περίοδο αυτή, το βιβλίο της Μαρίας Μαντουβάλου «Η παραγωγή του αστικού χώρου ως κοινωνικό και πολιτικό διακύβευμα» (εκδ. Angelus Novus) δείχνει ιδιαίτερα επίκαιρο. Πρόκειται για μια συλλογή κειμένων της ομότιμης καθηγήτριας της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, που αποτυπώνει ιδέες, γενεαλογίες και εσωτερικά νήματα για τα ζητήματα της πόλης και του χώρου στην Ελλάδα. Συνδετικό στοιχείο είναι η παραδοχή ότι οι διαδικασίες παραγωγής του χώρου αντανακλούν αλλά και καθορίζουν σημαντικές πλευρές των κοινωνικών σχέσεων σε πολλά επίπεδα. Η αστικοποίηση, η αυτοστέγαση, η αυθαίρετη και η εκτός σχεδίου δόμηση, η αντιπαροχή και η πολυκατοικία, οι αστικές αναπλάσεις, συνυφαίνονται με θεσμούς και πολιτικές, κοινωνικές σημασίες και πρακτικές, τυπικά και άτυπα δίκτυα, φανερές και άδηλες όψεις, επαγγέλματα, οικογενειακές δομές, σχέσεις εξουσίας και συμφέροντα, αντιφάσεις και συγκυρίες.
Το βιβλίο ακολουθεί την ανάπτυξη του αστικού χώρου στην Ελλάδα τον τελευταίο αιώνα, καταδεικνύοντας τη διαχρονική αδυναμία τόσο κατανόησης των ζητημάτων που σχετίζονται με τη διαχείριση του χώρου όσο και διαμόρφωσης συνεκτικών πολιτικών. Η ματιά της Μαρίας Μαντουβάλου μάς θυμίζει τον ρόλο που οφείλει η πολεοδομία και η χωροταξία και μπορεί να διαδραματίσει για την κοινωνική δικαιοσύνη και συνοχή, ένα αίτημα που είναι σήμερα επίκαιρο όσο ποτέ.
