Η καημένη η Αθήνα αφού έλυσε όλα της τα προβλήματα είναι αντιμέτωπη με ένα ακόμη φάντασμα: τον φοβερό και τρομερό «εξευγενισμό». Πρόκειται για την ελληνική απόδοση του αγγλοσαξονικού όρου «gentrification», δηλαδή την αλλαγή της κοινωνικοοικονομικής ταυτότητας μιας περιοχής μέσω εκτεταμένων έργων αναβάθμισης του δημόσιου χώρου που προλειαίνουν το έδαφος για την έλευση καλών καταστημάτων, εμπορικών αλυσίδων αλλά και χώρων τέχνης και πολιτισμού, που με τη σειρά τους προκαλούν την αύξηση των ενοικίων και την εκδίωξη των παλαιών κατοίκων. Ο «εξευγενισμός», εξάλλου, ήταν το βασικό ιδεολογικό επένδυμα όσων διαμαρτυρήθηκαν έντονα πριν από λίγες εβδομάδες για την κοπή των δέντρων στην πλατεία Εξαρχείων με αφορμή τις εργασίες κατασκευής του νέου σταθμού του μετρό. Δεν ήταν τόσο η αυξημένη οικολογική τους συνείδηση, αλλά γιατί πιστεύουν ειλικρινά ότι ο σταθμός μετρό είναι ένας ακόμη αστικός Δούρειος Ιππος που θα μεταμορφώσει αυτό το ανυπότακτο προπύργιο της ελεύθερης σκέψης σε δημοφιλή προορισμό για τουρίστες και χίπστερ. Αλλά μπορούμε να διαβεβαιώσουμε όλους τους παθιασμένους υπερασπιστές των Εξαρχείων ότι η αγαπημένη αθηναϊκή συνοικία δεν κινδυνεύει. Οπως δεν «κινδύνευσαν» τελικά ούτε ο Κεραμεικός ούτε το Μεταξουργείο, όπου θεωρητικά ήταν οι πρώτες γειτονιές που μπήκαν στο μάτι φιλόδοξων επενδυτών με στόχο την άλωση της φυσιογνωμίας τους. Οι υποτιθέμενοι επενδυτές αποχώρησαν και οι περιοχές έζησαν μια πολύ βαλκανική εκδοχή του περίφημου gentrification: ένας εξευγενισμός α λα ελληνικά με ελάχιστες δημόσιες επενδύσεις και στοχευμένα επιχειρηματικά «ντου» σε εγκαταλελειμμένα σοκάκια υποβαθμισμένων γειτονιών. Αυτό το καταπληκτικό «σχέδιο» εφαρμόστηκε, για παράδειγμα, στο Γκάζι, όπου θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για ένα πραγματικό υβρίδιο εξευγενισμού, καθώς η διασκεδαστούπολη, που πάτησε πάνω στη λειτουργία της Τεχνόπολης και του παρακείμενου σταθμού του μετρό, «έδιωξε» τους τελευταίους μουσουλμάνους μόνιμους κατοίκους από το κάποτε περιφρονημένο Γκαζοχώρι. Θα μπορούσαμε να «σώσουμε» το παλιό, αυθεντικό Γκάζι με την υπέροχη τσιμινιέρα που ξέρναγε πηχτό, μαύρο καπνό, τις συγκλονιστικές παράγκες και το θρυλικό του γαϊδουροπάζαρο; Μάλλον όχι. Θα μπορούσαμε να αποφύγουμε τον εκφυλισμό του σε ένα απέραντο, άχαρο, θορυβώδες μεζεδοπωλείο; Μάλλον ναι.
Είναι «εξευγενισμός» τρία καλοβαλμένα καφέ, δύο ανθοπωλεία «νέου τύπου» κι ένα εστιατόριο της μόδας;
Γειτονιές στο Λονδίνο, στο Παρίσι, στη Νέα Υόρκη έζησαν στο τελευταίο τέταρτο του 20ού αιώνα πολύ συγκεκριμένες εμπειρίες εξευγενισμού. Με αφορμή τους Ολυμπιακούς του 2012 το ανατολικό Λονδίνο άλλαξε, κυριολεκτικά, δέρμα. Αλλά η Αθήνα δεν κινδυνεύει από κανένα «gentrification». Περπάτησα πρόσφατα στα Εξάρχεια και έμεινα για άλλη μία φορά έκπληκτος από την επιθετικότητα των μουντζουρωμένων τοίχων, των ξεχαρβαλωμένων πεζοδρομίων, της διάχυτης αίσθησης βρώμας και έλλειψης σεβασμού στον κάτοικο και τον επισκέπτη. Οταν καταφθάσουν οι «επενδυτές» μπορούμε να τους αντιμετωπίσουμε. Οι προηγμένες πόλεις διαθέτουν σήμερα εργαλεία για να υπερασπιστούν τον χαρακτήρα τους. Μέχρι τότε η Αθήνα θα κινδυνεύει κυρίως από τον εαυτό της.
