Εχω περάσει περισσότερο καιρό απ’ όσο θα ήθελα κάνοντας διάφορες πανεπιστημιακές εργασίες. Για εμένα, για να πάρω υποτροφίες, για χαρτζιλίκι, για βοήθεια σε φίλους. Είναι σαν να έχεις μυαλό χωρίς να έχεις. Θέλω να πω, δεν χρειάζεται πραγματικά να σκεφτείς υπερβολικά. Εάν έχεις μια εξοικείωση με το αντικείμενο κι ένα καλό ψαχτήρι (υπάρχουν τόσο πολλά που βρίσκουν ακριβώς αυτό που θέλεις, πριν τους το πεις), μπορείς να στηρίξεις τη γνώμη σου εύκολα και γρήγορα. Να τσεκάρεις λίγο ότι όντως στέκει το πράγμα και να πάρεις αναίμακτα μεταπτυχιακό.
Και σκεφτόμουν όταν πρωτοβγήκε το Google κι υπήρχαν κάτι σπαστικά άτομα στο αμφιθέατρο που γκούγκλαραν τα πάντα και μετά σαν μικρές AI σού εξηγούσαν πράγματα με βάση τις πληροφορίες που και καλά είχαν βρει. Ηταν συνήθως χαοτικά λογύδρια που δεν έδιναν λύση στο πρόβλημα, συνδυασμός έρευνας Google, έρευνας στα κοινωνικά δίκτυα και βίντεο στο YouTube.
Oμως, γιατί να διαβάσει ένας πρωτοετής το άθλιο σύγγραμμα οικονομικών (τυχαίο παράδειγμα όντως) που ενδεχομένως λάβει ως «Bίβλο» και να μην μπει στο ΥouΤube, στα δωρεάν ιντερνετικά σημεία ξένων πανεπιστημίων ή σε κάποιο από τα αμέτρητα πόντκαστ και περιοδικά οικονομικών και να κληθεί να συνθέσει σε καλά ελληνικά τις σκέψεις του/της πάνω σε κάποιο ζήτημα; Γιατί να μη γράψει ένα ποίημα γι’ αυτό; Eνα μονόλογο;
Αν κάποιος δει την ποιότητα και την ποσότητα των ακαδημαϊκών κειμένων που παράγονται στα διάφορα ακαδημαϊκά πεδία, θα πάθει σοκ. Είναι όντως σαν να απευθυνόταν ήδη όλη αυτή η υπερπαραγωγή υπερμέτριων κειμένων σε κάποιον μηχανικό εγκέφαλο που θα μπορούσε με λέξεις-κλειδιά να βρίσκει πράγματα. Και δεν είναι καθόλου κακό αυτό. Βασικά είναι υπέροχο, είναι μαγικό. Είναι φανταστικό να μπορείς να το ρωτήσεις να σου πει τις θεωρίες θεμελίωσης του χ πράγματος και να λέει, να λέει, να λέει χωρίς να σταματάει.
Υπάρχει ρόλος για τους ανθρώπους μέσα σ’ αυτό;
Οσο τα πανεπιστήμια θα επιβραβεύουν τη διανοητική τεμπελιά (απαντήσεις «τυφλοσούρτης») ή τη διανοητική δειλία (βλ. δεν το λέω εγώ, το λένε αυτοί οι 50 σπουδαίοι άνδρες που προηγήθηκαν) κι όσο έξυπνα άτομα θα διδάσκονται πως για να πάρεις βαθμούς/υποτροφίες/θέσεις μαθαίνεις καλά το δόγμα του ιδρύματος όπου θέλεις να διαπρέψεις, το αναπαράγεις σαν καλό τσάτμποτ και όλα καλά, δεν θα παράγεται όντως νέα γνώση –ούτε μέσα στα ίδια άτομα–, θα παράγεται πληροφορία και θα θολώνει ο ανθρώπινος ρόλος.
Διαβάζεις 10-20 βιβλία πάνω σ’ ένα πράγμα και ξέρεις πως δεν ξέρεις, αν δεν τα είχες διαβάσει, όμως, κι είχες απλά γκουγκλάρει ή χρησιμοποιήσει για μερικά λεπτά κάποια νοημοσύνη, στο τσακ μπαμ θα κέρδιζες τις σιγουριές σου. Είναι μια νέα μορφή βλακείας, η πληροφορημένη αυταπάτη με έρεισμα στο Google Search. Αυτό πρέπει να λείψει απ’ τις σπουδές, όχι η χρήση τεχνολογιών.
Γι’ αυτό πρέπει να ξανασκεφτούμε την τέχνη ως μέθοδο γνώσης του κόσμου. Αρκετά βιβλία οικονομολόγων, για παράδειγμα, παραπέμπουν στο σύμπαν του Μπαλζάκ, για να στήσουν ένα επιχείρημα. Το θέατρο, μάλλον, έχει πολλά να μaς πει για την κοινή μας ζωή. Φαινομενικά άσχετες μεγάλες αφηγήσεις διδάσκουν κάτι, ασαφές στην αρχή που ξεθολώνει με τα χρόνια. Από μυθιστόρημα σε μυθιστόρημα, απ’ τη μια φούγκα στην άλλη, ξεδιπλώνεται αργά μια εικόνα του κόσμου που δεν χωράει σε υποσημείωση. Διάφοροι ενήλικες-διδακτικό προσωπικό, απ’ το σχολείο έως το προπτυχιακό, θέλουν να πάνε θέατρο ή σινεμά με τους μαθητευόμενούς τους. Είναι οριακά εξωσχολική δραστηριότητα, εάν δεν σπουδάζεις τέχνες, κάτι που κάνεις το απόγευμα. Δεν αμείβονται γι’ αυτά, είναι εκτός ωραρίου. Τι υπονοείται εδώ; Πως δεν εμπίπτει στον εκπαιδευτικό τους ρόλο!
Πόσο νόημα έχει να ρωτήσεις το ίντερνετ: Πες μου τι γίνεται στο Εγκλημα και Τιμωρία; Και τι καταλαβαίνεις πραγματικά απ’ αυτό που σου απαντάει; Υπάρχει λόγος που του παίρνει τόσες σελίδες να πιάσει το τσεκούρι. Το μηχάνημα ξέρει τι απασχολεί τον Ρασκόνλικοφ, δεν το ξέρει, όμως, πραγματικά – για την ώρα. Μπορεί να σου εμφανίσει ένα εξαιρετικό ποίημα, είναι σπουδαίος βοηθός, αλλά δεν μπορεί να καταλάβει τι σου θυμίζει και συγκινείσαι κι ακόμη, κι αν μπορούσε, πάλι, η αξία έγκειται στην ολοδική σου, προσωπική συγκίνηση.
Γι’ αυτό δεν χρειαζόμαστε μια εκπαίδευση που θα θέτει ερωτήματα που μπορούν ν’ απαντηθούν μέσα σε δευτερόλεπτα από μηχανές. Δεν χρειάζεται να μάθει κανείς απ’ έξω νόμους ή αριθμούς αποφάσεων – υπάρχει αυτή η γνώση στο ίντερνετ, ανασύρεται μέσα σε λίγα λεπτά. Μπορεί, όμως, να διερωτηθεί για ζητήματα δικαιοσύνης, για πράγματα που δεν απαντώνται μ’ ένα ναι και μ’ ένα όχι, ενώ παράλληλα μαθαίνει να ανασύρει πληροφορίες, γιατί, φυσικά, θα χρειαστεί να ζήσει κάπως βγαίνοντας απ’ το ίδρυμα.
Αυτό που θέλω να πω είναι πως τα μαθήματα που θεωρούνται οριακά εξωσχολική δραστηριότητα και άσχετα με την εποχή, η φιλοσοφία, η λογοτεχνία, αυτά που κάποια παιδιά τα σνομπάρουν κι άλλα τα παρακολουθούν από διαστροφή, αυτά χρειάζονται πραγματικά. Και, παράλληλα, χρειάζονται οι εντελώς χρήσιμες, πρακτικές δεξιότητες (όχι γνώσεις), αυτές που έχουν ζήτηση στην αγορά. Και μου φαίνεται εντελώς λάθος σύστημα, καταστροφικό, που μαζικά τα μικρά πρέπει να διαλέγουν διαρκώς, απ’ το γυμνάσιο έως το μεταπτυχιακό, ανάμεσα σε πληροφορική και λογοτεχνία, ενώ, εκεί έξω, στην πραγματική ζωή, θα χρειαστούν την πληροφορική για να επιβιώσουν και τη λογοτεχνία για να ζήσουν.
