Το ακούμε όλο και πιο συχνά: οι άνθρωποι που έζησαν πολέμους, κατοχή, δικτατορίες δεν είναι πια στη ζωή ή αποσύρονται. Οι σημερινές γενιές δεν γνωρίζουμε τι στ’ αλήθεια σημαίνουν όλα αυτά.
Εξαιτίας αυτού, λένε πολλοί, ξεφυτρώνουν ηγέτες όπως ο Τραμπ, αυταρχικά καθεστώτα στην Ευρώπη ή εκλεγμένοι λαϊκιστές ηγέτες που σταδιακά υποσκάπτουν το θεσμικό πλαίσιο των κρατών των οποίων ηγούνται, ώστε να μιλάμε για «εκλεγμένους δικτάτορες».
Το πιο ανησυχητικό είναι πως για μεγάλες κοινωνικές μάζες τέτοιες πρακτικές δεν είναι και τόσο απεχθείς. Το αντίθετο, ίσως, σε πολλούς φαντάζουν έως και ελκυστικές.
Τα σημερινά αδιέξοδα είναι πλέον ταυτισμένα με την ίδια την έννοια της πολιτικής. Μάλλον, να το πούμε αλλιώς: για τα αδιέξοδα του σήμερα ευθύνεται η πολιτική, οι πολιτικοί ως πρόσωπα, ευθύνονται οι δημοκρατικοί θεσμοί που πλέον αντιμετωπίζονται σαν ύπουλοι μηχανισμοί ενός υποχθόνιου κατεστημένου, ενός πανίσχυρου συστήματος (παρα)εξουσίας.
Παλαιότερα, όταν η πολιτική αποτύγχανε σε κάποιες περιπτώσεις παρενέβαιναν οι στρατιωτικοί – ενίοτε με την ανοχή ή και υποστήριξη των πολιτών μάλιστα. Πλέον, οι ίδιοι οι πολίτες είτε στρέφονται σε πρόσωπα που δεν προέρχονται από την πολιτική είτε σε πολιτικούς που φέρνουν περισσότερο σε στρατιωτικό ηγέτη παρά στον παραδοσιακό statesman.
Το γενικευμένο αίσθημα της χρεοκοπίας είναι πια ταυτισμένο με τη φιλελεύθερη δημοκρατία όπως γεννήθηκε και εξελίχθηκε στον δυτικό κόσμο. Οι θεσμοί της μοιάζουν περισσότερο με εμπόδια παρά με προστασία από κάθε λογής κινδύνους.
Για να το πούμε πιο απλά, υπάρχει κόσμος που πιστεύει ότι η δημοκρατία, ο κοινοβουλευτισμός, είναι κάτι υπερεκτιμημένο.
Αυτός ο κόσμος αποζητά για αρχηγό κάποιον που θα αποφασίζει αυτός για λογαριασμό του – που θα είναι doer: θα θέτει στόχους και θα καταφέρνει πράγματα.
Ισως να πρέπει πια να προσέχουμε πάρα πολύ όταν ακούμε ότι κάποιος είναι doer στην πολιτική· με τα σημερινά δεδομένα, είναι αυτός που θα παρακάμψει με μεγάλη ευκολία ηθικές αναστολές και θεσμικούς μηχανισμούς για να πετύχει τους σκοπούς του.
Ποιοι όμως πρέπει να προσέχουμε; Οι ελάχιστοι που θυμούνται τι σημαίνει να ζεις σε καθεστώς αυταρχικό και φιλοπόλεμο; Η δική μου γενιά, αυτή που γεννήθηκε λίγο-πολύ στις αρχές της δεκαετίας του ’70, δεν θυμάται ούτε πόλεμο ούτε χούντα (όπως και όλες οι κατοπινές). Η γενιά μου, όμως, γαλουχήθηκε με πολιτικούς ηγέτες, εγχώριους και διεθνείς, που είχαν όντως περάσει διά πυρός και σιδήρου.
Πια αυτό το είδος πολιτικού έχει εξαφανιστεί. Ωστόσο, το να πρέπει να υποστείς ένα τραύμα για να το κατανοήσεις συνιστά και ένα είδος παθολογικού ψυχαναγκασμού.
Ισως να έχει να κάνει με την ανθρώπινη φύση, που αν δεν πάθει δεν μαθαίνει (μέχρι να ξεχάσει και πάλι). Ή, ίσως, να υπάρχει μια νομοτέλεια στην Ιστορία, που επιβάλλει την επανάληψη των κύκλων του αίματος. Τόσα χρόνια μάς είχε καλομάθει.
