«Ζώνη ενδιαφέροντος» ονομαζόταν μια περιοχή στο σύμπλεγμα των στρατοπέδων που αποτελούσαν το Αουσβιτς. Εκεί βρισκόταν η καλά προστατευμένη βίλα στην οποία ζούσε ο διοικητής, ο Ρούντολφ Χος, με την οικογένειά του. «Ζώνη ενδιαφέροντος» είναι και ο τίτλος της ταινίας του Τζόναθαν Γκλέιζερ που προβάλλεται από χθες και στις ελληνικές αίθουσες. Η ταινία αποτελεί ελεύθερη διασκευή του μυθιστορήματος του Μάρτιν Εϊμις, το οποίο, επίσης, φέρει τον ίδιο τίτλο.
Η ταινία παρουσιάζει την καθημερινή ζωή του διοικητή του Αουσβιτς, της γυναίκας του και των παιδιών του, ζωή που κυλάει μέσα σε έναν ονειρεμένο κήπο, σε μια μεγάλη μονοκατοικία με ανέσεις, πλάι σε ειδυλλιακά λιβάδια και στα γάργαρα νερά των ποταμών, με τις έγνοιες της καθημερινότητας μιας οικογένειας και τα άγχη ενός επαγγελματία που θέλει να είναι καλός στη δουλειά του. Και η δουλειά του είναι να σκοτώνει ανθρώπους.
Μία ακόμα ταινία, μία ακόμα ιστορία για το Ολοκαύτωμα; Ναι, αλλά για ποιο Ολοκαύτωμα ακριβώς μιλάμε; Στη «Ζώνη ενδιαφέροντος» δεν βλέπουμε κρεματόρια, θαλάμους αερίων και τουμπανιασμένα πτώματα. Κάπου κάπου ακούγονται πυροβολισμοί, κραυγές, διακρίνονται στο φόντο σιωπηλοί, σαν κομπάρσοι, κάποιοι τρόφιμοι του Αουσβιτς. Σε ένα πικνίκ στο ποτάμι, ο Χος βλέπει «κάτι» μέσα στο νερό που τον κάνει να πάρει αμέσως τα παιδιά του και να γυρίσουν σπίτι για να τριφτούν καλά καλά με σαπούνι…
Πέρα από την ταινία (που είναι μυθοπλασία εδρασμένη πάνω σε πραγματικά πρόσωπα και γεγονότα), το τρομακτικό είναι ότι όντως υπήρξαν αυτό το σπίτι και αυτή η οικογένεια, μερικά μέτρα μακριά από την απόλυτη φρίκη.
Το έχουμε ξαναδεί στο σινεμά το σπίτι αυτό, το 1983, όταν ο Αλαν Πάκουλα γύρισε την «Επιλογή της Σόφι» (βασισμένη στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Ουίλιαμ Στάιρον) με τη Μέριλ Στριπ. Oταν η Σόφι του τίτλου, τρόφιμη Πολωνή στο στρατόπεδο, επιλέγεται ως υπηρέτρια του Χος (μυθοπλαστική λεπτομέρεια όλο αυτό), τη βλέπουμε να αφήνει τη λάσπη που σχεδόν καταπίνει ανθρώπους σκελεθρωμένους με ριγέ φόρμες πλάι σε συρματοπλέγματα και, διαβαίνοντας την πύλη μιας ψηλής μάντρας, να περνάει σε ένα παράλληλο σύμπαν οικογενειακής γαλήνης, καθαρότητας και ασφάλειας. Στη «Σόφι», όμως, ο θεατής είχε πρόσβαση στην άβυσσο εντός των ηλεκτροφόρων συρμάτων. Εδώ, στη «Ζώνη», η κλινική ματιά του Γκλέιζερ αποκλείει κάθε πρόσβαση στην κόλαση που είναι το επάγγελμα του Χος.
Υπό μία έννοια, οι αφηγήσεις γύρω από το Ολοκαύτωμα μοιάζουν κορεσμένες. Από μιαν άλλη, ωστόσο, δεν είναι. Στον «Γιο του Σαούλ» του Λάζλο Νέμες βλέπουμε καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας σε εξοντωτικό γκρο-πλαν το πρόσωπο ενός Εβραίου τρόφιμου στα έγκατα των θαλάμων αερίων. Δεν βλέπουμε τι βλέπει αλλά το εικάζουμε – κυρίως μέσω των ανατριχιαστικών ήχων και των θολών κινήσεων ολόγυρά του. Στο «Αμήν» του Κώστα Γαβρά, το Ολοκαύτωμα ως εικόνα περνάει μέσα από τα τρένα προς και από το Αουσβιτς.
Η «Ζώνη ενδιαφέροντος» έχει κατακριθεί από Αμερικανούς κριτικούς ως «κιτς του Ολοκαυτώματος». Ισως εδώ να βάζει το χέρι της και η πολιτική ορθότητα. Το άλλο που σχολιάστηκε είναι ότι με τη «Ζώνη» η φιλοσοφική θεωρία της Χάνα Αρεντ περί «κοινοτοπίας του κακού» (με αφορμή τη δίκη Αϊχμαν στο Ισραήλ) βρίσκει εδώ την πλοκή της, τον μύθο της.
Σηκώνει μεγάλη συζήτηση και αυτό, καθώς ο Χος ξέρουμε πια ότι ήταν συνειδητοποιημένος ναζιστής, πεπεισμένος πως ορθά έπραττε που έριχνε στους θαλάμους αερίων μανάδες αγκαλιά με τα μωρά τους. Υπάρχει η βιομηχανική διάσταση του Ολοκαυτώματος, νεότεροι ιστορικοί όμως όπως ο Τίμοθι Σνάιντερ έδειξαν ότι υπήρχε και το καθαρό, ατόφιο μίσος, ότι οι φόνοι δεν γίνονταν μόνον ψυχρά αλλά και με πάθος, με ενθουσιασμό.
Το Ολοκαύτωμα είναι ένα θέμα που, καλλιτεχνικά μιλώντας, ισοδυναμεί με κινούμενη άμμο. Είναι, με άλλα λόγια, επικίνδυνο.
ΥΓ.: Για την Ιστορία, ο Ρούντολφ Χος δικάστηκε και απαγχονίστηκε στο Αουσβιτς το 1947, λίγα μέτρα μακριά από τη βίλα στην οποία «η οικογένειά του έζησε τα καλύτερά της χρόνια». Δική του δήλωση.
