Hταν Μάρτιος του 2012 όταν διασταυρωθήκαμε με τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε στη Neue Nationalgalerie, στη μεγάλη αναδρομική έκθεση του Γκέρχαρντ Ρίχτερ. Η συνάντηση, μαζί με τη συνάδελφο Κική Τριανταφύλλη, ήταν εντελώς τυχαία, βρισκόμασταν στο Βερολίνο για δουλειά και επισκεφθήκαμε την Πινακοθήκη για να δούμε τα εντυπωσιακά έργα του σπουδαίου Γερμανού (Ανατολικογερμανού για την ακρίβεια) καλλιτέχνη. Κυριακή πρωί, όπως καταγράφω στο ρεπορτάζ («Κ», 14/3/2012), κόσμος πολύς, τίποτα όμως δεν πρόδιδε ότι ανάμεσα στο κοινό βρισκόταν ένα κορυφαίο στέλεχος της γερμανικής κυβέρνησης, ο ομοσπονδιακός υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. «Ούτε κανάλια, ούτε παρατρεχάμενοι, κουστωδία, ή η διεύθυνση και το προσωπικό της Πινακοθήκης επί ποδός, συνωστισμός γύρω από τον απρόβλεπτο επισκέπτη. Συνοδευόμενος από τη σύζυγό του, και τη διακριτική παρουσία δύο ανδρών της προσωπικής του ασφάλειας, αναμειγνυόταν με τον κόσμο, επέλεγε το έργο που ήθελε περισσότερο να επεξεργαστεί, απομακρυνόταν, πλησίαζε, άλλαζε κατεύθυνση σαν να αναζητούσε κάτι συγκεκριμένο που είχε επισημάνει από προηγούμενη επίσκεψη». Πράγματι. Διαπιστώσαμε, σε μια σύντομη συνομιλία που είχαμε μαζί του, ότι ήταν φίλος του Ρίχτερ, γνώριζε και σχολίασε τη μοναδικότητά του, αυτό το μείγμα αφηρημένης τέχνης και φωτορεαλισμού. Στην εφημερίδα δημοσιεύτηκε και φωτογραφικό ενσταντανέ, που τραβήξαμε με άδειά του. Συγκράτησα όχι μόνο την άνεσή του να ελίσσεται με το αναπηρικό αμαξίδιο ανάμεσα στον κόσμο, αλλά και τον τρόπο που «αφομοιώθηκε», που έγινε μέρος ενός πολιτιστικού γεγονότος χωρίς διακεκριμένο ρόλο. Ο θάνατός του την περασμένη Τρίτη, ανακάλεσε στη μνήμη αυτό το περιστατικό: την επίσκεψη ενός μεγαλοσχήμονος πολιτικού σε χώρο πολιτισμού όχι ως κατ’ εξαίρεση συμβάν, ούτε ως επικοινωνιακό τέχνασμα.
Από τους Ελληνες πολιτικούς της Μεταπολίτευσης είναι σπάνιες οι περιπτώσεις όσων είχαν μια «οργανική» σχέση με την τέχνη. Αν εξαιρέσει κανείς τον Κώστα Σημίτη, θα δυσκολευτεί πολύ να θυμηθεί προβεβλημένα πρόσωπα κυβερνήσεων να επισκέπτονται μουσεία, να παρευρίσκονται σε θεατρικές παραστάσεις ή συναυλίες χωρίς να υπάρχει «αποχρών» λόγος (με την έννοια της υποχρέωσης κυρίως, όχι της σοβαρότητας), όπως επέτειοι ή διάσημοι καλλιτέχνες. Πάνε δηλαδή κάπου επειδή πρέπει, όχι επειδή το επιθυμούν ή θα το επιλέξουν ως έξοδο. Συνήθως, δε, τα επιτελεία προτείνουν την παρουσία σε κάποιο γεγονός ή εκδήλωση με κριτήριο το «επικοινωνιακά ωφέλιμο». Κι αν ο αντίλογος επικεντρώνεται στον φόρτο του προγράμματος ή στις μεγάλες πιέσεις που υφίστανται, εκεί ακριβώς επικεντρώνεται και η επισήμανση: η αποφόρτιση δεν διοχετεύεται μέσα από ένα δημόσιο θέαμα ή ακρόαμα. Οι πολιτικές ηγεσίες βοηθούν και ως υπόδειγμα. Το γούστο τους διαμορφώνει αισθητική. Η διά ζώσης επαφή δεν υποκαθίσταται από αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η σχέση με την τέχνη είναι «σωματική», ενσαρκώνεται, δεν περιγράφεται μόνο σε συνεντεύξεις για το τι βιβλία διαβάζουν, για παράδειγμα. Η ατμόσφαιρα κάθε δημόσιου προσώπου είναι ορατή, «χειροπιαστή». Βλέπεις τον τάδε ή τη δείνα πολιτικό σε μια αίθουσα και αντιλαμβάνεσαι πλήρως τη σχέση με το θέαμα. Αν του/της είναι οικείο αυτό που παρακολουθεί ή αν απλώς «παρευρίσκεται». Αν πρόκειται για ψυχική ανάγκη ή για σημείωση στην ατζέντα των υποχρεώσεων.
Η σχέση με την τέχνη είναι «σωματική», ενσαρκώνεται, δεν περιγράφεται μόνο σε συνεντεύξεις.
«Ο Πομπιντού ήταν πεπεισμένος ότι θα άφηνε βαθύτερα το στίγμα του στην Ιστορία χάρη στο φερώνυμο Κέντρο Τεχνών και Πολιτισμού, και όχι εξαιτίας της εισόδου της Μεγάλης Βρετανίας στην Ε.Ε.», γράφει ο Κλοντ Μολάρντ στο βιβλίο του «Πέμπτη εξουσία – Πολιτισμική πολιτική από τον Μαλρό στον Λανγκ» (εκδ. Αγρα, 2014). Αντιστοίχως, για τον Μιτεράν μετρούσε η πυραμίδα του Λούβρου, ενώ ο Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν άφησε πίσω του ημιτελή προεδρία διότι δεν αποπεράτωσε το Μουσείο Ορσέ.
Βέβαια, οι αναφορές παραμένουν ανώφελες αν εξαντλούνται στις συγκρίσεις και μόνο. Κυρίως μετά θάνατον.
