Το 1881, ο Αμερικανός νευρολόγος Τζορτζ Μπίαρντ (George Beard) έγραψε ότι επικράτησε στη χώρα μια νέα επιδημία: το «αμερικανικό άγχος (ή νευρικότητα)» (american nervousness), συνεπεία της διάδοσης των τηλεγράφων, των σιδηροδρόμων και των ατομικών ρολογιών.
Το 1930, όταν τα ραδιόφωνα άρχισαν να μπαίνουν στα σπίτια, ο κοσμήτορας του Πανεπιστημίου του Γέιλ, Κλάρενς Μέντελ, είχε διατυπώσει την άποψη ότι προτιμούσε οι φοιτητές να μη φέρνουν ραδιόφωνα στους κοιτώνες τους, καθώς «η ζωή είναι ήδη πολύ περίπλοκη και θορυβώδης».
Είκοσι χρόνια μετά, όταν η τηλεόραση άρχισε να μπαίνει στα αμερικανικά σπίτια, θεωρήθηκε «καταστροφέας του οικογενειακού τρόπου ζωής», όπως γράφει ο παθολόγος Γκάβιν Φράνσις στο The New York Review of Books (NYRB, 23.9.2021), με αφορμή τρία σχετικά με αυτά τα θέματα βιβλία, ένα από αυτά είναι το «Πλήξη, μοναξιά, θυμός, ανοησία: Αισθήματα που αλλάζουν με την τεχνολογία, από τον τηλέγραφο στο Τουίτερ» («Bored, Lonely, Angry, Stupid: Changing Feelings About Technology, from the Telegraph to Twitter», Harvard University Press) των Λουκ Φερνάντεζ (Luke Fernandez) και Σούζαν Ματ (Susan J. Matt).
Οι Φερνάντεζ – Ματ (καθηγητής Ιστορίας ο πρώτος, υπολογιστές η δεύτερη στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο Ουέμπερ) αναθέτουν τις πολιτισμικές, ανθρωπολογικές και ψυχολογικές παραμέτρους που ενέχουν οι μεγάλες τεχνολογικές αλλαγές στις αρχές του 21ου αιώνα. Αυτό που βλέπουν να αναδύεται είναι μια «νέα συναισθηματική τάση», στην οποία κυριαρχούν ο ναρκισσισμός, η μοναξιά, η πλήξη, η διάσπαση προσοχής, ο κυνισμός και ο θυμός. Το βιβλίο τους δεν είναι μια οπισθοδρομική αντίδραση στις θαυμαστές όψεις της τεχνολογίας, θίγει όμως πράγματα που πλέον τα ζούμε καθημερινά.
Το έχουμε ξαναγράψει: τα τεχνολογικά άλματα της σήμερον έχουν μεταβάλει την αντίληψή μας περί του τι εστί πραγματικότητα και τι εστί εαυτός. Αυτό ενέχει κάτι πολύ ερεθιστικό και δημιουργικό. Ενέχει, ωστόσο, και μια «τρέλα», για να το πούμε κάπως λαϊκά: είμαστε δέσμιοι της εικόνας μας και συχνά η εικόνα δεν έχει σχέση με την ουσία.
Το πραγματικό και η ταυτότητα ήσαν πάντοτε έννοιες ρευστές και, πάντως, ανοιχτές σε διάφορες ερμηνείες. Μετά, όμως, τα έξυπνα κινητά και το Διαδίκτυο, με την κατάργηση των αποστάσεων, της ιδιωτικότητας και την εκμηδένιση του χρόνου, όπως τον αντιλαμβανόμασταν καθημερινά, βιώνουμε νέες αβεβαιότητες, νέες αγωνίες.
Τη δεκαετία του ’60, με την εμφάνιση των πρώτων ηλεκτρονικών υπολογιστών, θέση είχε προλάβει να πάρει ακόμα και ο Πικάσο: «Οι υπολογιστές είναι άχρηστοι», είχε πει. «Το μόνο που κάνουν είναι να σου δίνουν απαντήσεις».
Ο Πικάσο μάλλον στιγμάτιζε το πνεύμα μιας νέας «υπολογιστικής» εποχής, όχι τα μηχανήματα αυτά καθαυτά. Πλην όμως, μισό και πλέον αιώνα αργότερα, τα ερωτήματα που, σαν παράπλευρες απώλειες, προκύπτουν συνεχώς από τη σαρωτική τεχνολογία, έχουν μεταβληθεί σε ένα νέο, ασήκωτο φορτίο.
