«Αφού περπάτησα στην ερημιά, για μέρες, κατάλαβα τι ήθελα να κάνω με τη ζωή μου». Ή «μετά από έναν χρόνο στο εξωτερικό, τα είδα όλα διαφορετικά». Κι άλλα τέτοια. Μερικές φορές πιο μελοδραματικά. «Σ’ ένα δρόμο στο Μαρόκο, κατάλαβα πως ήμουν χαμένη στη ζωή» κλπ., κλπ. Διάφορες τέτοιες ιστορίες ξεπηδούν καθημερινά στα σόσιαλ και στον διεθνή τύπο. Θέλω να πω, πολύς κόσμος φαίνεται να ωφελείται από λίγο χρόνο περίσκεψης ανάμεσα στις μεγάλες αποφάσεις.
Wanderlust. Μια λέξη για τη χαρά της περιπλάνησης. Σαν τον νεαρό στον ρομαντικό πίνακα του Caspar David Friedrich (Wanderer κ.λπ. 1818) που με την πλάτη γυρισμένη στο κοινό αιωρείται πάνω από τα σύννεφα και την ομίχλη, όλοι θα θέλαμε μια εποπτεία ακόμη και της απολύτως θολής ζωής μας από δω και πέρα, μια στιγμή αναστοχασμού και ήρεμης περίσκεψης. Μια φάση της ζωής σου που μπορείς να περιπλανιέσαι στις ιδέες και τις απόψεις, στις χώρες, στα βιβλία, τα στυλ και τα ντυσίματα, να κάνεις δοκιμές, χωρίς να τις πληρώνεις υπερβολικά ακριβά, χωρίς αυτό να είναι καταστροφικό. Τότε που ακόμη τα λάθη είναι περισσότερο εργαλεία μάθησης κι επίγνωσης παρά συντριπτικές ενδείξεις μιας ζωής που πάει στραβά. Τότε που οι επιλογές μπροστά σου είναι ανοιχτές.
Πρέπει να περάσει ο καθένας μια φάση λίγο Walden. Δεν χρειάζεται η απόσυρση σε μια καλύβα όπως στο (μάλλον βαρετό κατά τη γνώμη μου) βιβλίο του Thoreau, αν και συχνά το εσωτερικό ψάξιμο ωφελείται από την επαφή με τη φύση. Είναι σαν να καθαρίζει η εικόνα. Σαν να μπαίνουν τα πράγματα στην αληθινή τους προοπτική. Μέσα σ’ ένα δάσος ή στην ατελείωτη ερημιά μιας άγνωστης, μεγάλης πόλης, τουλάχιστον μια αίσθηση ταπείνωσης κι ελευθερίας είναι σχεδόν δεδομένες.
Τι να κάνω με τη ζωή μου; Το ερώτημα μάλλον διαρκεί όσο η ζωή. Αλλά υπάρχει λόγος που σ’ άλλες κουλτούρες δοκιμάζουν διάφορες ζωές εγκαίρως. Δουλειά από νωρίς, ώστε να ξέρεις τι να απορρίψεις. Εύκολες αλλαγές στο επιλεγμένο αντικείμενο σπουδών. Μεταπτυχιακά-κουρελού, με λίγα μαθήματα από ένα τμήμα, λίγα από άλλο, για να βρεις τι σου αρέσει ή τουλάχιστον να ξεφεύγεις απ’ το δόγμα. Επιδόματα και κρατικές ενισχύσεις για δοκιμές και πειραματισμούς στην τέχνη – αν δεν το ’χεις, με τα χρόνια το σύστημα θα σε φτύσει. Υποτροφίες, προγράμματα τύπου Εράσμους, αυτά βοηθούν τις δοκιμές. Για να μη συζητήσω το ενδεχόμενο ενός βασικού εισοδήματος για όλους ή άλλων παρόμοιων ιδεών που θα λειτουργούσαν ως δίχτυα προστασίας και θα ενίσχυαν τον πειραματισμό.
Α, και το πιο σημαντικό. Μια νοοτροπία όπου δεν είσαι τα πτυχία σου και τα χαρτιά σου, άλλωστε, όλοι το ξέρουν πια η μόρφωση είναι (πρέπει να είναι) τόσο πολύπτυχη και σε τόσα διαφορετικά πεδία. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι το βρίσκω ακραία προβληματικό η εγχώρια κουλτούρα ν’ αποδοκιμάζει –κάπως έμμεσα– τις δοκιμές, τους πειραματισμούς και ένα δύο αργόσχολα χρόνια σε τρυφερή ηλικία, όταν ψάχνεται κανείς και θέλει κάπως να κατασταλάξει.
Είναι κάπως αλλόκοτο να οχυρώνεται κανείς πίσω από μια επιλογή που έκανε στα δεκαοκτώ ή στα είκοσι οκτώ και όλο και να βαθαίνει η λακκούβα. Κάνοντας περισσότερο καιρό αυτό που δεν σου αρέσει, τόσο μειώνονται οι πιθανότητες να βρεις εκείνο το άλλο, που κάπως το υποψιάζεσαι, αλλά που δεν μπορείς και να το πιάσεις ακριβώς, δεν το ξέρεις, δεν έχει πάρει σχήμα μέσα σου. Χρειάζεσαι λίγο καιρό περίσκεψης.
Προφανώς, τόσοι Ελληνες πέρασαν από τις πανελλήνιες στο πανεπιστήμιο και μετά στη δουλειά για λόγους επιβίωσης. Ή υποκύπτοντας στη νοοτροπία ή από άλλες πιέσεις (οικογένεια κ.λπ.). Σπούδασαν κάτι, έπλασαν κάποτε μια ταυτότητα και μετά πορεύτηκαν έτσι, χωρίς αμφισβήτηση, χωρίς να το έχουν διαλέξει ποτέ πραγματικά. Αυτό, όμως, μάλλον, δεν είναι άσχετο με τις στρατιές τωρινών καμμένων σαραντάρηδων που δεν έχουν ιδέα τι ακριβώς κάνουν όταν πιάνουν δουλειά το πρωί. Ούτε μπορώ να φανταστώ πως δεν συνδέεται με κάποιον τρόπο με τα τόσο χαμηλά επίπεδα ικανοποίησης που αντλούν τόσο πολλοί άνθρωποι από τη δουλειά τους.
Μια κουλτούρα/χώρα που δεν ενισχύει το ρίσκο και τις δοκιμές, αλλά βλέπει τους ανθρώπους σαν μίζερα, συνεκτικά βιογραφικά, μπορεί να φτάσει μακριά; Κι οι άνθρωποι γεννιούνται βαρετοί ή γίνονται, όταν διδάσκονται συστηματικά να μην δοκιμάζουν την αγωνία της περιπλάνησης μες στην ομίχλη, να είναι ένα πράγμα κι αυτό μόνο;
