Γράφει αναγνώστης ότι ήλπιζε να υπήρχε μια πιο στέρεη, σαφής απάντηση στο ερώτημα που έθετε το προχθεσινό σημείωμα: «Θα ξανασυναντηθούμε μετά θάνατον;» («Κ», 18.1.2024). Εκεί παρουσιάζαμε, συνοπτικά (αν όχι και τηλεγραφικά, αναγκαστικά λόγω χώρου), τις απόψεις του μεγάλου μαθηματικού Κουρτ Γκέντελ, ο οποίος, σε τέσσερις επιστολές προς τη μητέρα του, που βρέθηκαν πρόσφατα, εξηγούσε γιατί πίστευε πως υπάρχει μετά θάνατον ζωή.
Οχι, ο Γκέντελ, «τέρας» λογικής, δεν αποδείκνυε τίποτα περί του «τελευταίου μυστηρίου» που είναι ο θάνατος. Αλλά και η επιστήμη δεν έχει πολλά να πει περί αυτού, όσο κι αν προσπαθούν πολλοί να παρατεντώσουν το τόξο της. Ολες αυτές οι υποτιθέμενες τεκμηριωμένες και διασταυρωμένες αφηγήσεις (και από γιατρούς) περί «μεταθανάτιων εμπειριών» ασθενών που «έφυγαν και ξαναγύρισαν», παραμένουν διάτρητες. Το ίδιο, φυσικά, ισχύει και όταν η κουβέντα πάει στο ζήτημα της απόδειξης της ύπαρξης του Θεού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ένα πολύ πρόσφατο βιβλίο, που πούλησε σχεδόν 300.000 αντίτυπα στη Γαλλία, όπου και κυκλοφόρησε, το «Dieu: la science, les preuves» (Θεός: Η επιστήμη και οι αποδείξεις) του μηχανικού Michel-Yves Bolloré και του επιχειρηματία Olivier Bonnassies. Σύμφωνα με αυτό, είναι πολλές οι επιστημονικές ανακαλύψεις, από τον 20ό αιώνα και μετά, που, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αποδεικνύουν ότι πίσω από τον σχεδιασμό του σύμπαντος κρύβεται ένας παντοδύναμος Δημιουργός.
Μεταξύ των άλλων, οι δύο συγγραφείς παραπέμπουν στη θεωρία της Μεγάλης Εκρηξης (Μπιγκ Μπανγκ), αναφερόμενοι και σε έναν σπουδαίο φυσικό, και ιερωμένο της Καθολικής Εκκλησίας, τον Ζορζ Λεμέτρ, ο οποίος μίλησε πρώτος (μαζί με τον αστρονόμο Εντουιν Χαμπλ) για μια τέτοια αρχή του κόσμου, η οποία, ιδωμένη με μια κάποια ποιητική προσέγγιση, θυμίζει το συγκλονιστικό αφήγημα της Γένεσης.
Ο Λεμέτρ είχε μιλήσει από τα τέλη της δεκαετίας του ’20 για το «κοσμικό αυγό» και τη θεωρία του «πρωταρχικού ατόμου» απ’ το οποίο ξεπήδησε το παν. Οταν άρχισε να γίνεται γνωστή η θεωρία της Μεγάλης Εκρηξης, στις αρχές της δεκαετίας του ’50, το Βατικανό προέβη σε επίσημες ανακοινώσεις θριαμβικού χαρακτήρα: ιδού, η επιστήμη επιβεβαιώνει τη θρησκεία (τον χριστιανισμό, για την ακρίβεια).
Πρώτος ο Λεμέτρ, όμως, εκδήλωσε, στους κόλπους της Εκκλησίας κυρίως, τη δυσφορία του γι’ αυτό τον αυθαίρετο συσχετισμό, διαχωρίζοντας τους ρόλους και τους σκοπούς θρησκείας και επιστήμης χωρίς η μία να ακυρώνει την άλλη.
Και πράγματι, δεν τίθεται ζήτημα ακύρωσης. (Ούτε, πολύ περισσότερο, θέση υπεράσπισης του αθεϊσμού στο παρόν σημείωμα.) Απλώς, καλό είναι να μην μπερδεύουμε τα πράγματα και, κυρίως, να μην αναμένουμε λογικοφανείς αποδείξεις για πράγματα υπερβατικά.
Η σημασία τους, εξάλλου, δεν έγκειται στο αν υπάρχουν «κάπου στον ουρανό» ή όχι· η σημασία τους έγκειται στο εσωτερικό πέταγμα που μπορούν να πυροδοτήσουν στον καθένα ή, έστω, σε όποιον δεν βλέπει στη ζωή ολόγυρά του έναν στεγνό, αφυδατωμένο υλισμό και τίποτε άλλο.
