Το απόγευμα του Σαββάτου στην Ανω Πόλη της Θεσσαλονίκης βλέπαμε τις χιονονιφάδες μέσα από το ιστορικό, εξαιρετικό ταβερνείο «Τσινάρι».
Οταν βγήκαμε έξω είχε νυχτώσει και το χιόνι έπεφτε για τα καλά. Δεν το ‘στρωσε. Η Κυριακή ξημέρωσε καθαρή – κρύσταλλο: ο ήλιος σε όλο του το μεγαλείο.
Σε μια τέτοια συνθήκη ζεστού-κρύου, κρύου-ζεστού, περάσαμε τις πύλες του MOMus – Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης, για μια ομαδική έκθεση που ολοκληρώνει την πορεία της στις αρχές Μαρτίου (είχε κάνει εγκαίνια στις 30 Νοεμβρίου).
Πενήντα έξι σύγχρονοι εικαστικοί, Ελληνες και ξένοι, συμμετέχουν στο «Vanitas. Ιστορίες από το επέκεινα», έκθεση στην οποία πρωταγωνιστεί, ως εικόνα και ως έννοια ή σύμβολο, το ανθρώπινο κρανίο.
Vanitas τιτλοφορούνταν πίνακες του 16ου και του 17ου αιώνα με νεκρή φύση και ένα κρανίο ή με έναν νέο ή νέα στο ίδιο κάδρο, πικρή υπενθύμιση της ματαιότητας της νιότης, της ομορφιάς.
Η έκθεση της Θεσσαλονίκης είναι βέβαια ποπ και είναι γεμάτη από τη ζωή και τους χυμούς της, συχνά δε έχει και ένα οργιαστικό ξόρκι, αντίβαρο στον τρόμο του θανάτου. Φυσικά είναι παρούσα η σκιά που κάθε τόσο καλύπτει τις ηδονές και τους ερεθισμούς, σκεπάζει την ασίγαστη περιέργεια και τη δημιουργική ανησυχία του ανθρώπινου βίου – αλλά αυτό δεν είναι ο άνθρωπος έτσι κι αλλιώς; Θνητός· που θα πει: κατά το ήμισυ νεκρός;
Μου εντυπώνονται οι συμμετοχές της Ιφιγένειας Σδούκου («Καλπάζοντας»), το «Curtain II» του Γιώργου Αλεξανδρίδη, το «Ζωή» της Μάρθας Δημητροπούλου (ένα εκπληκτικό κρανίο φτιαγμένο μονάχα με πευκοβελόνες…). Κάπου εκεί κοντά και κάτι παλαιότερο: η χαλκογραφία που βασίζεται στην 3η παραλλαγή της «Νήσου των νεκρών» του Αρνολντ Μπέκλιν, έργο του 1890, με το οποίο είχε εμμονή ο Χίτλερ και το οποίο μετέτρεψε σε έξοχο συμφωνικό ποίημα ο Σεργκέι Ραχμάνινοφ.
Η ανθρώπινη δημιουργικότητα αναδεικνύεται μέσα από την έκθεση, απαντώντας σε ένα εξίσου κρίσιμο ερώτημα με αυτό του μυστηρίου της ανυπαρξίας: ναι, υπάρχει ζωή ΠΡΙΝ από τον θάνατο. Διότι η έκθεση έχει πιο πολύ να κάνει με την αέναη κίνηση της ζωής παρά με την ακινησία του θανάτου, όπως ακριβώς συμβαίνει με την ανθρώπινη σκέψη, την επιθυμία, τους φόβους και τους δισταγμούς μας. Ολα είναι ένα, σε κάθε πτυχή αυτής της ζωής που κραυγάζει και σωπαίνει αδιάκοπα.
Οπως την προηγουμένη, στο «Τσινάρι»: το παγερό χιόνι εκεί έξω να πέφτει μαζί με το σκοτάδι, κι εμείς μέσα, με τους αγαπημένους φίλους, με την πιο γλυκόπιοτη τσικουδιά του, την ξυλόσομπα, τα γέλια και τις σιωπές μας. Το είχε πει ο νεκρός Αχιλλέας στον Οδυσσέα στη «Νέκυια»: θα προτιμούσε ταπεινός χωρικός να ήταν παρά στους νεκρούς αυτός να βασιλεύει…
