Την εποχή της αυστηρής δημοσιονομικής επιτήρησης –όπως αυτή προέκυψε στην Ελλάδα μετά την παγκόσμια κρίση του 2008 με τα μνημόνια– η Ευρώπη είχε βολευτεί πολιτικά στην ηθικολογική αντιμετώπισή της, με όρους που εξέφραζαν βεβαίως και τη γενικότερη οκνηρία των Βρυξελλών –κυρίως του Βερολίνου και της Χάγης– έναντι της πραγματικότητας. Οταν η Ελλάδα λίγο έλειψε να «σκάσει», σημαντικό ρόλο ως αντίβαρο διαδραμάτισαν οι ΗΠΑ, καθώς αντιλαμβάνονταν το γεωπολιτικό ρίσκο. Οι πολιτικοί «νάνοι» της Ευρώπης, επαναπαυμένοι στις πεπερασμένες αντιλήψεις τους, σε σημαντικό βαθμό βολικές και για λόγους εσωτερικής σκοπιμότητας, απλά «φούσκωσαν» κάτι που ήταν εδραία πεποίθηση στην προτεσταντική συλλογική ηθική: η Ελλάδα ζούσε πέρα από τις δυνατότητές της. Προφανώς και υπήρχε σημαντική δόση αλήθειας σε όλα αυτά, ωστόσο η βασική στιγμή τυφλότητας της Ε.Ε. αφορούσε τον γεωπολιτικό περίγυρο.
Σήμερα, σχεδόν 14 χρόνια μετά το πρώτο μνημόνιο και περίπου εννέα μετά τους φθηνούς λεονταρισμούς του θέρους του 2015, η Ε.Ε. ασχολείται παρεμπιπτόντως με τα δημοσιονομικά. Η Γερμανία μοιάζει με μεγάλο ασθενή, καθώς το μοντέλο τριπλής εξάρτησης (ΗΠΑ για ασφάλεια, Ρωσία για ενέργεια και Κίνα για εμπόριο) φαίνεται να καταρρέει. Και, όπως είναι γνωστό, Ευρώπη χωρίς Γερμανία απλά δεν υφίσταται, όσο κι αν η Γαλλία επιθυμεί να σπρώξει το ράθυμο κάρο μπροστά.
Με σημαντική καθυστέρηση οι ιθύνοντες στην Ευρώπη αντιλαμβάνονται ότι αυτή η «υποήπειρος», που δεν ορίζεται με αμιγώς γεωγραφικά χαρακτηριστικά, έχει ήδη μετατραπεί σε πεδίο μάχης (Ουκρανία), ενώ αντιμετωπίζει και ασύμμετρες απειλές που θα οξυνθούν από την κλιματική κρίση (μετανάστευση). Την ίδια στιγμή στις παρυφές της Ευρώπης παράγοντες όπως η Τουρκία έχουν αυτοκρατορικές βλέψεις, ενώ η ευρεία Μέση Ανατολή είναι ουσιαστικά ένας χώρος στον οποίο η ειρήνη δεν είναι ορατή. Και δεν μιλάμε μόνο για το παλαιστινιακό. Αραγε, ποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι η Συρία και το Ιράκ παραμένουν κυρίαρχα κράτη, όταν στα βόρεια σύνορά τους ξένοι παράγοντες (και η Τουρκία) δρουν ανεξέλεγκτα; Εν ολίγοις, περικυκλώνεται η Ευρώπη από κρίσεις, που μπορεί να οδηγήσουν και σε συγκρούσεις.
Το επίκεντρο του ευρωπαϊκού προβλήματος είναι η συγκρότηση των κοινωνιών μας, για τις οποίες, βεβαίως, πρέπει να είμαστε υπερήφανοι. Πουθενά αλλού στον κόσμο δεν υπάρχει ελευθερία στον βαθμό που είναι κατοχυρωμένη μέσα στο πλαίσιο της Ε.Ε. Αλλά η ελευθερία αυτή δεν είναι δωρεάν. Και τα επόμενα χρόνια θα κληθούμε άπαντες να πληρώσουμε ακριβά προκειμένου να τη διατηρήσουμε. Στην Αθήνα, στο Βερολίνο, στο Ελσίνκι, στο Βουκουρέστι. Παντού.
