Τον 16ο και τον 17ο αιώνα, Φλαμανδοί ζωγράφοι είχαν δώσει μια μεγάλη σειρά από νεκρές φύσεις, τις «Vanitas»: ένα κάδρο με κρανίο, κλεψύδρα, λιωμένο κερί, φρούτα και λουλούδια. Η κενότητα των ηδονών της ζωής υπενθυμίζει τον ανθό που κάποτε θα μαραθεί.
Στέκομαι στην κλεψύδρα, που στα αγγλικά φέρει την ωραία ονομασία «Hourglass»: γυαλί που μετράει την ώρα – κυριολεκτικά: στις παλαιές κλεψύδρες, για να περάσουν από τον ένα πόλο στον άλλο, οι κόκκοι της άμμου χρειάζονταν εξήντα λεπτά. Καθαρά χρηστικό εργαλείο κάποτε, λέγεται πως εφευρέθηκε στην Αλεξάνδρεια το 150 π.Χ. Σήμερα έχει περάσει στη σφαίρα των ανώδυνων διακοσμητικών μπιμπελό με μια εσάνς αντίκας. Και η άμμος μέσα της θεωρείται κάτι δεδομένο, αυτονόητο (όπως ο χρόνος που αφήνουμε οι θνητοί να κυλάει).
Καθώς οδεύουμε όλο και πιο βαθιά στον 21ο αιώνα, η άμμος δεν πρέπει πια να θεωρείται δεδομένη. Η άμμος κινδυνεύει με εξαφάνιση, κατά το περιοδικό Scientific American. Σύμφωνα με αναφορά του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ, κάθε χρόνο χρησιμοποιούμε παγκοσμίως έως και 50 δισ. τόνους άμμου. Το νούμερο αυτό αναμένεται να αυξηθεί μέσα στις επόμενες δεκαετίες, προκαλώντας προβλήματα ακόμα και στη δυνατότητα που έχει η φύση να ανανεώνει την άμμο.
Σε χώρες όπως η Κένυα και το Μαρόκο θεριεύει η παράνομη εξαγωγή άμμου με τις ευλογίες του οργανωμένου εγκλήματος. Ειδικά στο Μαρόκο, σύμφωνα με αρμόδιους τοπικούς επιθεωρητές, περισσότερη από τη μισή άμμο της χώρας είναι παράνομα εκμεταλλεύσιμη. Ετσι καταστρέφονται οι εκβολές των ποταμών, επηρεάζεται σοβαρά η φυσική ροή τους και οι κίνδυνοι για πλημμύρες είναι μεγάλοι.
Κατά τη γεωγράφο του Πανεπιστημίου ΜακΓκιλ Μέτε Μπεντίξεν, «δεν απομένει πολύς χρόνος για την άμμο», τονίζοντας πως η υπόθεση αυτή είναι μία από τις πιο υποβαθμισμένες στη συζήτηση της κλιματικής αλλαγής.
Σε ένα παλαιό του δοκίμιο (1974), ο Ιταλο Καλβίνο αναφέρεται σε μια γυναίκα που συνήθιζε να ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο συλλέγοντας άμμο από παραλίες, ποτάμια, λίμνες, ερήμους, μα και πόλεις.
Επιστρέφοντας σπίτι της, συγκέντρωνε τις άμμους σε γυάλινα βαζάκια. Η συλλογή της αποτέλεσε μέρος έκθεσης στο Παρίσι με θέμα τις εκκεντρικές συλλογές. Εκεί, ο Καλβίνο θαύμασε τους ποικίλους χρωματισμούς των άπειρων κόκκων άμμου, ανάλογα με τον τόπο προέλευσης: Μαρόκο, νήσοι Αραν, Σαρδηνία, Καραϊβική, Λένινγκραντ, Μεξικό, «ένα κοιμητήρι τοπίων που έγιναν έρημοι, ένα κοιμητήρι ερήμων στις οποίες ο άνεμος δεν φυσά πλέον», γράφει.
Ο Καλβίνο απορεί με το κίνητρο της συλλέκτριας. Με την εμμονή της στην ποικιλομορφία και την ίδια στιγμή στη σαρωτική ομοιογένεια που χαρακτηρίζει την άμμο. Και τον κόσμο μας γενικά, θα προσθέταμε εμείς σήμερα. Ενας κόσμος που γλιστράει μέσα από τα δάχτυλά μας σαν την άμμο στην αγαπημένη παραλία.
