Επειδή το κείμενο που ακολουθεί θίγει μάλλον δυσάρεστα θέματα, εύλογη ήταν η παρόρμηση ν’ αρχίσω κάπως ιλαρότερα: η σκηνή σ’ ένα γενικό νοσοκομείο μιας πρωτεύουσας περιφερείας της χώρας, στις 28 Δεκεμβρίου. Μεγάλη ουρά οι εξωτερικοί ασθενείς κορωνοϊού ή γρίπης – και ξεκάθαρη η δήλωση του ιδρύματος «δεν έχομε τεστ για εξακρίβωση ιώσεων». Αναστάτωση στο πλήθος και θυμοσοφική η απόφανση ορεσιβίου ασθενούς «αυτοίνοι ιδώ είνη στου μπλάρ’ καβάλ’ ανάπουδα» (παραπομπή στη βυζαντινή τελετή διαπόμπευσης). Μη βιαστείτε όμως να καταδικάσετε τους αρμοδίους του νοσοκομείου για την προκλητική αυτή έλλειψη: η απότομη έξαρση των περιστατικών των ιώσεων εξάντλησε ταχύτατα το απόθεμα των διαθέσιμων τεστ, το δε δημόσιο ίδρυμα δεν δικαιούται να «πεταχθεί» στη διπλανή αποθήκη να προμηθευθεί αμέσως 500 κομμάτια. Το είχε ίσως κάνει ήδη τον περασμένο μήνα – ενώ οι διαδικασίες της «κανονικής» προμήθειας διαρκούν κάμποσους μήνες! Κι ούτε να πείτε «θα πατάξωμεν την γραφειοκρατίαν», διότι αυτή η γραφειοκρατία εφευρέθηκε και ως άμυνα ενάντια στην «ετεροδοσοληψία» (δωροδοκία, λάδωμα, διαφθορά, ρεμούλα κ.λπ.) που καραδοκεί πανταχόθεν. Μπορείτε βέβαια να αποφανθείτε ότι πάντως πρέπει να απολυθεί ο αρμόδιος του νοσοκομείου – όταν έπειτα από ένδεκα μήνες θα ολοκληρωθεί η σχετική διοικητική εξέταση, αν δεν μπει στο αρχείο. Αλλά και δεν αποκλείεται, αιτία αυτής της έλλειψης να ήταν απλώς τα κομμένα κονδύλια για το ΕΣΥ. Ενώ, τέλος, οι πιο φιλοσοφημένοι ανάμεσά μας ενδέχεται να πούνε ότι φταίνε οι δημόσιες Αρχές και τα ΜΜΕ, που δεν βροντοφώναζαν εγκαίρως στους αθώους συμπολίτες μας να λάβουν τα μέτρα τους ενώπιον του επερχομένου κινδύνου…
Ωστόσο, όλες αυτές οι ενδεχόμενες «οιονεί ερμηνείες» του προβλήματος συζητούνται – αλλά οι λύσεις τους δεν θεραπεύουν στη ρίζα τους τις όντως πολλαπλές «αιτίες» του φαινομένου. Πράγματι, εύκολο είναι να παρατηρήσει κανείς ότι όλες αυτές οι αιτίες ανήκουν σε μία και μόνη κατηγορία ηθικής φύσεως, όπως: αδιαφορία αρμοδίων του νοσοκομείου, παθολογική γραφειοκρατία στις δημόσιες προμήθειες (η οποία όμως θρέφεται απ’ το γεγονός ότι είμαστε όλοι «κατά νόμον κλέφτες δυνητικοί»), αποφυγή συντεχνιακής καταδίκης υπευθύνων, φόβος επιστημόνων απ’ τη μομφή «κινδυνολογίας», περικοπές χρηματοδότησης στα νοσοκομεία (κι όχι λ.χ. στα κόμματα), ανευθυνότητα ημών των πολιτών ίσως, κ.λπ. Ολα τούτα συνιστούν μορφές ανηθικότητας.
Θα θέσω τώρα στην κρίση σας την άποψη ότι: το γεγονός πως τόσo πολλά κοινωνικά φαινόμενα μπορούν να ερμηνευθούν από μία μόνον αιτία (το Ηθος), θα έπρεπε μάλλον να μας χαροποιεί. Διότι αντί για πλήθος σπασμωδικών οιονεί λύσεων, φαίνεται ότι ίσως έχομε στα χέρια μας μια ενιαία λύση: να θέσομε ως βασικό πολιτικό στόχο την (μακρόχρονη, έστω) Ηθοπαιδεία του συνόλου των συμπολιτών μας, ανταποκρινόμενοι προς τον νομπελίστα Αμάρτια Σεν («Πολιτική σημαίνει Ηθική»), αδιαφορώντας για την έωλη πλέον ιερεμιάδα «μην ηθικολογείτε».
Εννοείται δε ότι το τελείως ενδεικτικό παράδειγμα με το οποίο ξεκινήσαμε, δεν είναι παρά ένα απ’ τα πολυπληθή και πολύ σημαντικότερα προβλήματα της χώρας, όπως τα ακόλουθα:
• Πολύ χαμηλό εισόδημα στο 70% των εργαζομένων: Λέει ο Τ. Γιαννίτσης (K Report, Δεκ. 2023): «Με ποια ηθική βάση αδιαφορούμε για τον κεντρικό μοχλό της αναπτυξιακής προοπτικής μας (αδιαφορώντας), για το πώς πράγματι λειτουργούν σχολεία και πανεπιστημιακά τμήματα;». Πού είναι μια (πολιτικώς πανίσχυρη) Πανελλήνια Συνομοσπονδία Γονέων, η οποία θα έσπαζε τα φράγματα ελέγχου αποδοτικότητας όλου του εκπαιδευτικού μας συστήματος;
• Εξωτερικό χρέος: γιατί άραγε αρχίσαμε να ξαναδανειζόμαστε; Γιατί άραγε είναι αρνητική η ιδιωτική μας αποταμίευση, ενώ φτωχότερες από μας χώρες της Ε.Ε. αποταμιεύουν και επενδύουν; Μήπως δεν το πήραμε το ηθικό δίδαγμα ότι η υπερχρέωση (δηλ. η αδιαφορία για την επόμενη γενιά) είναι αυτοδηλητηριώδης;
• Η κλιματική αλλαγή έφθασε – είναι όμως μάλλον αμφίβολο αν οι περισσότεροι από μας έχομε αντιληφθεί τον άμεσο (διπλό) ηθοπολιτικό προβληματισμό που θέτει: πρώτον, πόσα θα στερηθώ σήμερα για να μπορώ να έχω κι αύριο· και δεύτερον, πώς θα επιμερίσομε αυτές τις στερήσεις μεταξύ φτωχών και πλουσίων.
Ο χώρος δεν επιτρέπει την παράθεση κι άλλων προβληματισμών και της συσχέτισής των με το Ηθος των πολιτών. Ελπίζω πάντως ότι θα διευρυνθεί ο κύκλος των πολιτικών μας προσώπων που θα θελήσουν να εστιάσουν στην κοινή ρίζα αυτών των προβλημάτων και να προτείνουν το 15ετές εθνικό πλάνο της Ηθοπαιδείας ως κεντρικό πολιτικό αίτημα. Ετσι ώστε να τεθούν «τα θεμέλια της ισότητας και της ενότητας μέσω της καλοσύνης και του φιλότιμου» (Ν. Κωνσταντάρας, «Κ» 5/1). Διότι δεν αρκούν τα συμπτωματολογικά γιατροσόφια των «μεγάλων» πολιτικών θεωριών. Οι λαοί οι ίδιοι δομούν το μέλλον τους – κι όχι οι προφήτες τους.
*O κ. Θ. Π. Τάσιος είναι ομότιμος καθηγητής του ΕΜΠ.
