Την περασμένη εβδομάδα έφυγε από τη ζωή ένας άνθρωπος που έκανε μια σημαντική ανακάλυψη. Ανακάλυψη που δεν αφορά ένα ιστορικό γεγονός, μια χώρα ή την ανθρωπότητα· αυτό που ανακάλυψε αφορά ολόκληρο το σύμπαν που μας περιβάλλει.
Αυτό που κατάφερε το 1964 ο Αμερικανός φυσικός Αρνο Πενζίας μαζί με τον συνάδελφό του Ρόμπερτ Ουίλσον, ο οποίος είναι ακόμη εν ζωή, ήταν να εντοπίσουν την κοσμική ακτινοβολία μικροκυμάτων υποβάθρου (Cosmic Microwave Background, CMB). Ή, αλλιώς, «άκουσαν» την ηχώ από το πρώτο κλάμα του νεογέννητου σύμπαντος. Αμφότεροι τιμήθηκαν με το Νομπέλ Φυσικής το 1978 γι’ αυτή τους την ανακάλυψη, με την οποία επιβεβαίωσαν ότι η Μεγάλη Εκρηξη όντως συνέβη και δεν ήταν απλώς μία ακόμη θεωρία.
Τι περίπου συνέβη, όμως, εκείνο το μακρινό πρωινό του 1964; Οι δύο επιστήμονες εργάζονταν στο Bell Labs της φινλανδικής Νokia, στο Νιου Τζέρσι. Τοποθέτησαν εκεί μια νέα κεραία μικροκυμάτων, τη Holmdel Horn Antenna, για ειδικές παρατηρήσεις στη ραδιοαστρονομία. Χάρη σ’ αυτή την ευαίσθητη κεραία εντόπισαν κάτι σαν ραδιοφωνικό θόρυβο, ένα ασθενές μα συνεχιζόμενο σήμα, που προερχόταν απ’ όλες τις κατευθύνσεις του σύμπαντος και όχι από μία συγκεκριμένα.
Δεν μπορούσαν να το εξηγήσουν. Αφού απέρριψαν όλες τις άλλες πιθανότητες, ο Πενζίας επικοινώνησε με τον αστρονόμο Ρόμπερτ Ντίκι (1916-1997), ο οποίος ερευνούσε ήδη το πρώιμο σύμπαν και ήταν αυτός που πρότεινε ότι ο αλλόκοτος αυτός ήχος μπορεί να ήταν η ακτινοβολία υποβάθρου που προέβλεπαν κάποιες κοσμολογικές θεωρίες. Εναν χρόνο μετά, δημοσίευσαν και οι τρεις τους άρθρα στο Astrophysical Journal όπου οι μεν Πενζίας – Ουίλσον εξηγούσαν τις παρατηρήσεις τους, ο δε Ντίκι πρότεινε πως επρόκειτο για την CMB, δηλαδή υπόλειμμα της Μεγάλης Εκρηξης.
Ως θεωρία, η CMB είχε προβλεφθεί ήδη από το 1948 από τους φυσικούς Τζορτζ Γκάμοφ, Ραλφ Αλφερ και Ρόμπερτ Χέρμαν, στηριζόμενους στο κοσμολογικό μοντέλο των Ζορζ Λεμέτρ – Αλεξάντερ Φρίντμαν, οι οποίοι, με τη σειρά τους, είχαν βασιστεί στη λύση των εξισώσεων της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας του Αϊνστάιν.
Ναι, η ανακάλυψη ήρθε τυχαία. Η εκτίμηση της σημασίας της όμως όχι. Ο Πενζίας, γεννημένος στο Μόναχο το 1933, γλίτωσε από τους ναζί χάρη στην προνοητικότητα των γονιών του να φύγουν έγκαιρα. Και στα 31 του έκανε αυτό: «άκουσε» τον ήχο που έβγαλε το σύμπαν σαν έμβρυο. Αλλά ακόμη και οι άνθρωποι που «ακούνε» τέτοιους αρχέγονους ήχους έχουν την ίδια μοίρα με όλους εμάς τους υπόλοιπους. Ο Πενζίας δεν είναι πια εδώ, αλλά η ακτινοβολία που ανακάλυψε συνεχίζει ακόμη το δικό της ταξίδι, 13,73 δισ. χρόνια μετά το περίφημο Μπιγκ Μπανγκ…
