Είκοσι, λοιπόν, χρόνια αφότου το Facebook μπήκε στη ζωή μας –και κατ’ επέκταση όλες οι πλατφόρμες κοινωνικών δικτύων– υπάρχει κάποιο κυρίαρχο συμπέρασμα;
Η συζήτηση είναι τεράστια και ο χώρος δεν επαρκεί για διεξοδικές αναλύσεις, παρά μόνον για επιδερμικούς σχολιασμούς. Ας πούμε, ωστόσο, ότι το Facebook και όλα όσα συμβολίζει δεν μπήκε απλώς στη ζωή μας – ΕΓΙΝΕ η ζωή μας.
Μετά την τόσο κυριαρχική εμπειρία των κοινωνικών δικτύων, η βασική κοινωνική επιταγή πλέον, το κριτήριο της «επιτυχίας», είναι να γίνεσαι viral. Δεν έχει τόσο σημασία το περιεχόμενο όσο η ανάρτηση, το σχόλιο, το κείμενο, η φωτογραφία ή το βίντεο να γίνονται αντικείμενο συζήτησης, διένεξης, αντιπαράθεσης. Κάπως έτσι η τοξικότητα έγινε αυτοσκοπός.
Ανατρέχω στο βιβλίο-αναφορά αυτής της εβδομάδας, το εξαιρετικό δοκίμιο «God, Human, Animal, Machine» της Μέγκαν Ο’ Γκίμπλιν (δεν κυκλοφορεί στα ελληνικά) όπου βρίσκω μια ακόμη ενδιαφέρουσα παρατήρηση: τη συνάφεια της λέξης viral με τη λέξη virus, δηλαδή ιός: κάτι που μεταδίδεται ταχύτατα, που διαχέεται στο κοινωνικό σύνολο. Και, βέβαια, κάτι που είναι καταστροφικό, συχνά διαλυτικό για μια κοινωνία.
Η λέξη viral (που στα ελληνικά σημαίνει ιογενής) προέρχεται από το λεξικό της επιδημιολογίας. Ανάλογα, ο όρος influencer (αυτός ή αυτή που επιδρούν με επιτυχία χάρη στην παρουσία τους στα κοινωνικά δίκτυα) είναι ετυμολογικά συγγενής της λέξης influenza – που, ως γνωστόν, σημαίνει γρίπη.
Η Ο’ Γκίμπλιν μάς θυμίζει τη Σούζαν Σόνταγκ, η οποία στην κλασική πια «Νόσο ως μεταφορά», καυτηριάζει τη γενικευμένη τάση να προσδίδουμε σε νόσους όπως τη φυματίωση (κατά τον 19ο αιώνα), τον καρκίνο (στον 20ό) και πιο όψιμα το AIDS, έννοιες μεταφορικές, συμβολικές: και στις τρεις περιπτώσεις, π.χ., εξαιτίας της μεταφορικής προσέγγισης, επικράτησε η τρομακτική αντίληψη πως όσοι ασθένησαν πρέπει κάτι ηθικά επιλήψιμο να έκαναν στη ζωή τους: είναι υπεύθυνοι για την αρρώστια τους…
Ομως, όσο αντιμετωπίζουμε την ασθένεια –ή τους ιούς– σαν κάτι μεταφορικό, λέει η Ο’ Γκίμπλιν, τους αφαιρούμε το βάρος που αντικειμενικά έχουν. Εάν δούμε τον ιό κυριολεκτικά θα τον δούμε ως αυτό που είναι: κάτι δυνητικά θανατηφόρο.
Δεν έχει νόημα να δαιμονοποιήσουμε τα κοινωνικά δίκτυα. Ούτε και θα ήταν δίκαιο. Πολλοί βρήκαν συντροφιά και ανακούφιση από τη μοναξιά τους. Το κυριότερο: κοινωνικοί και ανθρωπιστικοί αγώνες βρήκαν έναν αποτελεσματικό τρόπο να προωθήσουν τα αιτήματά τους. Αρχικά, αυτός ήταν ο λόγος που πολλοί πίστεψαν ότι τα κοινωνικά δίκτυα εξασφάλιζαν την ίση μεταχείριση, το κράτος του δήμου, τη δημοκρατία με άλλα λόγια, έστω και ψηφιακά. Είκοσι χρόνια μετά, όμως, είδαν πως τα δίκτυα ελέγχονται και κατευθύνονται από τους ισχυρούς.
Πάντοτε υπάρχει ένα τίμημα στην πρόοδο, στην εξέλιξη. Για να το θέσουμε απλοϊκά: κάτι χάνεις, κάτι κερδίζεις. Συνέχεια όμως αύριο.
