Αυτό που μου κάνει εντύπωση είναι η σκληρότητα εκεί έξω. Για οποιοδήποτε χαρακτηριστικό μας που διαφέρει κάπως από το αναμενόμενο είναι λες και πρέπει να δώσουμε εξηγήσεις. Για παράδειγμα, εγώ φοράω χοντρά γυαλιά. Ενας εκπληκτικά μεγάλος αριθμός ανθρώπων μ’ έχει ρωτήσει κατά καιρούς τι έχω. Αλλοι μου λένε ότι εγκρίνουν τα χοντρά γυαλιά, χωρίς να τους ρωτήσω τη γνώμη τους. Και πάντα μου κάνει εντύπωση αυτό. Αυτού του είδους η έλλειψη μόρφωσης.
Σε ό,τι αφορά τον καρκίνο είμαστε όλοι αμόρφωτοι. Λέμε κοτσάνες. Δεν ξέρουμε πώς να φερθούμε. Το κάνουμε άβολο. Ασχολούμαστε με τρίχες. Διεκδικούμε την κοινωνικά αποδεκτή αυτοπροστασία μας από το θέαμα του καρκινοπαθούς, λες κι είναι δικαίωμα. Μες στη ζέστη, στους 40 βαθμούς το καλοκαίρι, σε στάδιο λιποθυμίας, οι πάσχουσες φοράνε μαντίλι και οι πάσχοντες καπελάκι. Για να μη μας σοκάρουν με την ασθένειά τους. Να μην τους λυπηθούμε. Να μην προκαλέσουν σχόλιο. Να μη βρεθούν στη θέση όπου κάποιος τους εξηγεί πράγματα (πραγματικά μου έχει τύχει άντρας –όχι γιατρός/νοσοκόμος/ερευνητής– να μου εξηγεί πράγματα για τους γυναικολογικούς καρκίνους και αηδίασα).
Δεν ξέρω κι εγώ ακριβώς γιατί καλύπτουν το κεφάλι τους ή όλα τα χαρακτηριστικά που υποδηλώνουν ότι γυρνούν απ’ τη χημειοθεραπεία, αλλά μου φαίνεται μία τόσο άδικη αντιστροφή του βάρους του πόνου. Η κοινωνία των, προσωρινά και εκ περιτροπής, υγιών θα έπρεπε να κουβαλάει το βάρος του πόνου κι οι καρκινοπαθείς να κάνουν τη δουλειά τους. Να πάνε στις θεραπείες τους και να ξεκουράζονται.
Τι γίνεται στην πραγματικότητα, όμως; Οι δυνάμει καρκινοπαθείς τσουβαλιάζονται σε χειρουργεία που αργούν, σε λίστες αναμονής. Αν δεν έχουν ανθρώπους να τους προστρέξουν, πάνε, τελειώσανε, η απομόνωση είναι συντριπτική. Δεν υπάρχει εδώ φροντίδα γι’ αυτούς που δεν έχουν ανθρώπους να τους φροντίσουν ή χρήματα στην άκρη να πάρουν κάποιον να τους φροντίσει. Τα δημόσια νοσοκομεία στέκονται όπως όπως, στη σκιά, ετοιμόρροπα. Λειτουργούν από τους κόπους των ανθρώπων που δουλεύουν εκεί. Θα μπορούσαν να είχαν φύγει έξω. Αλλωστε κάθε χρόνο τροφοδοτούμε με Ελληνες γιατρούς, που σπούδασαν στις ελληνικές ιατρικές σχολές, χωριά και πόλεις της Γερμανίας και της Ελβετίας – δεν είναι μυστικό.
Εχω ακούσει από φίλους και φίλες που νόσησαν ότι δεν είναι σπάνιο να σε παρατήσει κανείς απλώς επειδή σου βρήκαν καρκίνο ή ότι και στη δουλειά ή στο σπίτι θα φορούσαν περούκα, για να μη νιώσουν άσχημα οι άλλοι ή πουν κάτι. Αυτή η σκληρότητα θα μπορούσε να απαλυνθεί με λίγη παραπάνω ενημέρωση. Από την άλλη, έχω κατά νου μια περίπτωση φίλης που νόσησε μικρή. Στάθηκε τυχερή μες στην ατυχία της, είχε μια μεγάλη παρέα φίλων που της στάθηκαν όλοι, ανεξαιρέτως, πολύ. Ο μέσος όρος ηλικίας της παρέας ήταν τα δεκαοκτώ. Και σκέφτομαι πως, αν σε μάθει κανείς να φέρεσαι κάπως σωστά, μετά είσαι αυτό, φέρεσαι σωστά και στα πιο δύσκολα. Ακόμα θυμάμαι πως η συγκεκριμένη παρέα έκανε τα πάντα αστεία γύρω απ’ την αρρώστια της φίλης τους και ότι δεν το άφησαν ποτέ να γίνει ταμπού. Υπάρχει τρόπος, αυτό θέλω να πω. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ούτε άγιος ούτε σωτήρας. Λίγη μόρφωση χρειάζεται, αλλά με τον τρόπο που την εννοούσαν παλιά οι άνθρωποι. Εντωμεταξύ, η φίλη τους το ξεπέρασε, έγινε καλά.
Η ενημέρωση είναι το πρώτο στάδιο. Εκεί έχουν γίνει βήματα. Εχουν συμβάλει και οι πολιτικοί της χώρας που μίλησαν για τον καρκίνο ή ανέλαβαν πρωτοβουλίες. Συμβάλλουν και οι προσπάθειες που γίνονται με προληπτικές μαστογραφίες κ.λπ. Το ταμπού ραγίζει. Ομως και φέτος το καλοκαίρι οι ασθενείς θα φοράνε καπελάκι και μαντίλι για να μη μας σοκάρουν με το κρανίο τους. Θα φροντίζουν να κοιτάνε κάτω, να πάνε με ταξί ή Ι.Χ. Θα έχουν κατά νου να μην τραβάνε την προσοχή. Γιατί; Γιατί ζούμε σ’ έναν κόσμο που ασχολείται με τρίχες;
Ισως η εστίαση στις τρίχες να είναι αυτή ακριβώς η μετάθεση της προσοχής: αντί να σκεφτώ το δικό μου σώμα, που θα μπορούσε να νοσεί, σκέφτομαι το δικό σου που είναι άτριχο, κοιτάζω αλλού, για να μη γίνει το καπελάκι σου κάποιου είδους αντικατοπτρισμός μου. Οπως κι άλλα ταμπού, έτσι κι αυτό, βασίζεται στον φόβο και σε μία προσπάθεια ελέγχου πραγμάτων που μας υπερβαίνουν. Ομως, αν θέλουμε να καταπιαστούμε με κάτι πρακτικό, για να μη μας καταπιεί ο φόβος του θανάτου, ας δούμε την πολιτική διάσταση του καρκίνου και την περίθαλψη ως ζήτημα πολιτικό. Ας αναλογιστούμε πώς είναι τα νοσοκομεία των καρκινοπαθών στη χώρα μας και πώς είναι τα δωμάτια όπου οι άνθρωποι περιμένουν το χειρουργείο τους. Ας σκεφτούμε πώς αμείβονται οι νοσοκόμες κι οι φροντιστές. Πόσες ώρες δουλεύουν. Είναι χρήσιμη άσκηση.
