Η αξιοποίηση δυνατοτήτων και η αντιμετώπιση των προκλήσεων για τη διπλωματία στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης απαιτούν μια πολύπλευρη προσέγγιση που να ενσωματώνει την ανάγκη επίδειξης προσαρμοστικότητας, την απαραίτητη τεχνολογική εμπειρογνωμοσύνη, τον σεβασμό στους δεοντολογικούς και ηθικούς προβληματισμούς, καθώς και την ευελιξία έναντι της νέας μορφής διεθνούς συνεργασίας που προδιαγράφεται.
Οι παραδοσιακές διπλωματικές πρακτικές πάντα αναδιαμορφώνονταν με την εμφάνιση επαναστατικών τεχνολογιών. Οταν την ενημέρωσαν για τις ικανότητες του τηλεγράφου, η βασίλισσα Βικτωρία φέρεται να αναφώνησε ότι δεν ήταν πλέον απαραίτητη η αποστολή πρέσβεων στο εξωτερικό, εφόσον μπορούσε να επικοινωνεί απευθείας με κάθε γωνιά του κόσμου. Και όμως η διπλωματία δεν πέθανε με την εμφάνιση της νέας εκείνης τεχνολογίας. Τουναντίον, ο ρόλος του διπλωμάτη και της διπλωματίας ενισχύθηκε διότι προσαρμόστηκε και χρησιμοποίησε το νέο μέσο, το οποίο μάλιστα επηρέασε βαθύτατα την κατανομή εξουσίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός που βιώνουμε σήμερα, με την τεχνητή νοημοσύνη να διεισδύει σχεδόν σε κάθε πτυχή της σύγχρονης ζωής μας, δεν θα αφήσει ανεπηρέαστη τη σύγχρονη διπλωματία. Οι εν λόγω τεχνολογίες προσφέρουν στη διπλωματία και δη στους διπλωμάτες ισχυρότατα εργαλεία. Εννοιες όπως η ικανότητα επίγνωσης της κατάστασης και η διαμόρφωση πολιτικών και η λειτουργία της θεσμικής μνήμης βάσει στοιχείων λαμβάνουν νέες διαστάσεις και σημασία. Ηδη εμφανίζονται εργαλεία προγνωστικής μοντελοποίησης και προσομοίωσης που ενισχύουν έτι περαιτέρω την τέχνη και τον σκοπό της διπλωματίας. Οι προσπάθειες για καλύτερη ανάλυση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης προς αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης πρέπει να υποστηριχθούν περισσότερο. Το ίδιο και οι κινήσεις για τη διαμόρφωση ειδικών γλωσσικών μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης για χρήση του υπουργείου Εξωτερικών, χρήσιμες για την πιο αποτελεσματική χρήση των διπλωματικών αρχείων και την πιο τεκμηριωμένη υποστήριξη της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Οι ανάγκες της σύγχρονης, ψηφιακής, διπλωματίας έχουν ξεκινήσει να προσαρμόζονται στις δυνατότητες των σύγχρονων αυτών εργαλείων.
Ομως αυτές οι προσπάθειες πρέπει να συνοδεύονται από ένα κατάλληλο πλαίσιο διακυβέρνησης. Η ρύθμιση της χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης στη διπλωματία, όπως και συνολικά στη δημόσια διοίκηση, πρέπει να διασφαλίζει την τήρηση δεοντολογικών αρχών και προτύπων. Η εγγενής πολυπλοκότητα των αλγορίθμων μπορεί να θέσει εμπόδια στη διαφάνεια και τη λογοδοσία στις διπλωματικές διαδικασίες, που είναι απαραίτητα στοιχεία για την εδραίωση εμπιστοσύνης στις διεθνείς σχέσεις και τη λειτουργία της διπλωματίας. Επίσης, η τεχνητή νοημοσύνη βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε τεράστιο όγκο δεδομένων για να λειτουργήσει αποτελεσματικά. Η συλλογή και ανάλυση τέτοιων δεδομένων εγείρει βάσιμες ανησυχίες για την προστασία ευαίσθητων και διαβαθμισμένων πληροφοριών. Η επίτευξη ισορροπίας μεταξύ της αξιοποίησης δεδομένων για διπλωματικούς σκοπούς και της προστασίας προσωπικών δεδομένων αποτελεί και αυτή μια πρόκληση. Η τεχνητή νοημοσύνη εισάγει επίσης μια σειρά από ηθικά διλήμματα που οι διπλωμάτες ήδη αντιμετωπίζουν όταν καλούνται, λ.χ., να συνδιαμορφώσουν πολιτικές στα διεθνή φόρουμ για ζητήματα όπως η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης σε αυτόνομα οπλικά συστήματα, νέες τεχνολογίες επιτήρησης ή και πόλεμο πληροφοριών. Η εξισορρόπηση των δυνητικών οφελών της τεχνητής νοημοσύνης με τις ηθικές επιπτώσεις της θέτει τους διπλωμάτες αντιμέτωπους με πολύπλοκες νέες προκλήσεις που απαιτούν προσεκτική διαβούλευση και δεοντολογικά πλαίσια.
Σε αυτό το σημαδιακό έτος όπου θα πραγματοποιηθούν περί τις 40 εκλογικές αναμετρήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, οι εξελίξεις στις παρατηρούμενες εκστρατείες παραπληροφόρησης, ειδικά τα deep fake news, πρέπει να μας απασχολούν λόγω της δυνητικής ικανότητας να επιφέρουν εκτεταμένες αποσταθεροποιητικές επιπτώσεις που είναι ικανές να επηρεάσουν τις διπλωματικές σχέσεις αλλά και την παγκόσμια γεωπολιτική δυναμική. Καθώς η παραπληροφόρηση χρησιμοποιείται ως εργαλείο κακόβουλης πολιτικής προς επίτευξη στρατηγικών στόχων και απόκτηση ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων στη διεθνή σκηνή, απαιτούνται συνεργατικές στρατηγικές σε πολλαπλά επίπεδα για την όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματική αντιμετώπισή της. «Ολοι αναγνωρίζουν ότι καμία εταιρεία τεχνολογίας, καμία κυβέρνηση, καμία οργάνωση της κοινωνίας των πολιτών δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει μόνη της την έλευση αυτής της τεχνολογίας και την πιθανή κακόβουλη χρήση της», όπως ανέφερε ο Νικ Κλεγκ της Meta. Προς αυτή την κατεύθυνση οδεύουν εξάλλου η πρωτοβουλία και η δέσμευση 20 κορυφαίων εταιρειών τεχνολογίας, συμπεριλαμβανομένων των Adobe, Amazon, Google, IBM, Meta, Microsoft, OpenAI, TikTok και X, να συνεργαστούν για τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση των deep fakes, την οποία ανακοίνωσαν στο πλαίσιο του Συνεδρίου Ασφαλείας του Μονάχου στις 16 Φεβρουαρίου.
Η ρύθμιση της χρήσης αυτής της τεχνολογίας συνολικά στη δημόσια διοίκηση πρέπει να διασφαλίζει την τήρηση δεοντολογικών αρχών και προτύπων.
Η τεχνητή νοημοσύνη φέρνει μια νέα εποχή για την πολυμερή διπλωματία. Από κλασική διακρατική γίνεται σήμερα ακόμη πιο σύνθετη και συνεργατική. Η συνεργασία μεταξύ κρατών είναι απαραίτητη για τη θέσπιση κανόνων και προτύπων που διέπουν την υπεύθυνη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης. Ομως ανάλογες πολυμερείς πρωτοβουλίες όπως αυτή που ανελήφθη στο Μόναχο διευκολύνουν τη διαφάνεια προθέσεων, την ανταλλαγή γνώσεων, την ανάπτυξη ικανοτήτων και προτύπων για τη δημόσια και εταιρική διακυβέρνηση της τεχνητής νοημοσύνης. Οι διπλωμάτες θα καλούνται όλο και περισσότερο να συνεργαστούν με επιστήμονες και φορείς της κοινωνίας των πολιτών που προωθούν τον διεπιστημονικό διάλογο και την καινοτομία.
Οι προκλήσεις βρίσκονται στη διασταύρωση της τεχνολογίας και της διπλωματίας, όπως και οι ευκαιρίες για την εργαλειοθήκη της διπλωματίας. Αντιμετωπίζοντας προληπτικά και με σχεδιασμό ζητήματα που σχετίζονται με το απόρρητο των δεδομένων, την αλγοριθμική μεροληψία, τη διαφάνεια και τη δεοντολογία, οι διπλωμάτες μας μπορούν και οφείλουν να πλοηγηθούν σε αυτό το ταχέως εξελισσόμενο τοπίο και να αξιοποιήσουν τις τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης για την προώθηση των στρατηγικών και επιχειρησιακών στόχων της διπλωματίας της χώρας.
Ο κ. Αλέξανδρος Δημητρακόπουλος είναι πρέσβης, διευθυντής του Κέντρου Σχεδιασμού Εξωτερικής Πολιτικής (ΚΕΣΕΠ) και της Διεύθυνσης Στρατηγικού και Επιχειρησιακού Σχεδιασμού του υπουργείου Εξωτερικών.
Ο κ. Νικόλαος Παναγιώτου είναι αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ, διευθυντής του Κέντρου Ειρηνευτικής Δημοσιογραφίας και επιστημονικός συνεργάτης του ΚΕΣΕΠ.
