Δημοσιογραφία ή προπαγάνδα; Υποτίθεται ότι μπορείς να διακρίνεις ανάμεσα στο ένα και το άλλο ανάλογα με τη γενική κατεύθυνση της κουβέντας. Το μάθαμε στο σχολείο. Εάν διαβάζοντας/βλέποντας/ακούγοντας μία συνέντευξη αισθάνεσαι τις αντιστάσεις σου να κάμπτονται, πάτα λίγο το στοπ. Αν τα συναισθήματά σου γίνονται τρυφερά και φιλικά προς τον συνεντευξιαζόμενο, ακολουθώντας τα μάλλον υπερβολικά φιλικά συναισθήματα του δημοσιογράφου, σταμάτα ένα λεπτό. Εάν νιώθεις πως μιλάνε δύο φιλαράκια, ο δημοσιογράφος (μήπως να βάλω εισαγωγικά εδώ;) και ο συνεντευξιαζόμενος, στάσου. Θα μπορούσε η συνέντευξη να είναι όσα λένε το Αρσενικό Αλφα και το τσιράκι του στ’ αποδυτήρια; Η «εύκολη» και η «δύσκολη» ερώτηση έμοιαζαν;
Πρέπει να έχεις μία καχυποψία όταν ο δημοσιογράφος δείχνει πραγματικά να τρελαίνεται που βρίσκεται κοντά στην εξουσία. Οταν χαίρεται και δεν μπορεί να το κρύψει. Μού μιλάνε σημαντικοί άνθρωποι! Σε εμένα! Εκεί πρέπει να δείξεις μία καχυποψία προς τον δημοσιογράφο σου και να ξανασκεφτείς τα βασικά: ποιος θα ελέγξει την εξουσία; Ποιος θα τη συμμαζέψει; Και δικαιούσαι να νιώθεις και λίγο ριγμένος εάν η βασική αγωνία του δημοσιογράφου σου δεν είναι το γενικό καλό ή το καλό της χώρας, αλλά το πώς θα γίνει πραγματικά συμπαθής στους ισχυρούς, πώς θα κάνει τον συνεντευξιαζόμενο να το ευχαριστηθεί.
Δεν τα σκεφτόμουν αυτά παρακολουθώντας, όπως και εκατομμύρια άλλοι χρήστες, την οχλαγωγία της αμερικανικής εναλλακτικής Δεξιάς στο αγγλόφωνο ίντερνετ. Η χάβρα ξέσπασε μετά τη συνέντευξη του Πούτιν στον Tucker Carlson (έναν τύπο που ασχολείται με εξωγήινους, το ενδεχόμενο τα εμβόλια να φέρνουν αυτισμό και το πόσο χάλια λειτουργούν οι ελίτ, καταλάβατε). Αντίθετα, ένιωθα άβολα και λίγο μαγεμένη και ήθελα πολύ να αφεθώ στην καθόλου πνευματώδη συζήτηση αυτών των δύο ανδρών. Ο Carlson είχε ως βασική του αγωνία να χαμογελάει και να κατασυκοφαντεί τον αμερικανικό τρόπο ζωής, ο Πούτιν το ίδιο. Ευτυχές. Βασικά, ο Πούτιν δεν κατάλαβα τι έλεγε. Ηταν ασυναρτησίες; Ηταν λογύδριο; Δεν ξέρω. Εκανε, όμως, αυτό που κάνουν οι άνθρωποι που δεν θέλουν να ελέγχονται: και έκρινε τον δημοσιογράφο, και αδιαφορούσε γι’ αυτόν. Ελεγε, κι έλεγε, κι έλεγε, και απέναντί του ο δημοσιογράφος (τελικά μάλλον τα εισαγωγικά χρειάζονται) έλαμπε και συναινούσε. Σαν σκυλάκι έκανε. Ηταν όλο περίεργο.
Και πλάι σε όλα αυτά τα παραληρήματα που διακινούνται στις πλατφόρμες, μέσα σε όξινα σχόλια που συνδυάζουν Ψυχρό Πόλεμο, ναζί και καθαρή παράνοια, υπάρχει το έργο αυτών που κοιτάνε από τα κάτω προς τα πάνω, που βγήκανε εκεί έξω και κατέγραψαν. Αυτόν τον μήνα πέθανε ο Dmitry Markov, ο φωτογράφος της ομορφιάς των απλών ανθρώπων, ο Cartier Bresson της Ρωσίας, σύμφωνα με τον Guardian. Οι φωτογραφίες του έχουν μία ήσυχη θλίψη. Σκυμμένοι κάτω από πορτρέτα του δικτάτορα, μέσα στο χιόνι, διαλυμένοι από τους εθισμούς, οι άνθρωποι σ’ αυτές έχουν την ομορφιά του ξεχασμένου. Πιάνει μία μία τις ιστορίες σαν άσχημα πετράδια που τα φέρνει στο φως. Να δες εδώ, κι εδώ, κι εδώ μάς λέει. Ο κόσμος είναι κάπως έτσι. Ανθρωποι που δεν έχουν μέλλον, δεν ξέρουν τι να κάνουν – χωρίς συναισθηματισμούς.
Σ’ αντίθεση με την προπαγάνδα, η δημοσιογραφία οφείλει να μη συντρίβει τη σκέψη κάτω από στρώματα πανίσχυρων συναισθημάτων (θετικών κι αρνητικών). Η προπαγάνδα έχει μια ξεκούραστη αφαιρετικότητα. Ο δικτάτορας είναι θεός, μια ιδέα. Οικείος και μακρινός, σαν κακός Ιησούς. Το έχει ήδη πει η Αρεντ. Οι συζητήσεις των κακών μού φαίνονται βαρετές και κοινότοπες.
Η σαγήνη δεν είναι αυτό που λένε, αλλά ο τρόπος. Αυτή η μπαμπαδίστικη σιγουριά. Κι έπειτα κάποιοι άνθρωποι πωρώνονται πραγματικά στην ιδέα πως ο ηγέτης είναι έτοιμος για όλα. Μερικοί έχουν ξεκάθαρες εσχατολογικές φαντασιώσεις, να χαθεί ο διπλανός μου να χαρώ, χολή και μένος, σκέψη που τσαλαβουτάει στα ρηχά. Ταυτόχρονα, η πολεμική μηχανή θερίζει.
