Τι θα μπορούσε να ανακοινώσει η κυβέρνηση στην πρώτη επέτειο του δυστυχήματος στα Τέμπη; Οτι το σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας είναι πλέον ασφαλές· τους τρόπους με τους οποίους το σιδηροδρομικό δίκτυο έγινε ασφαλές. Αν αυτό ήταν τόσο δύσκολο, θα μπορούσε να μας διαβεβαιώσει ότι τουλάχιστον το σιδηροδρομικό δίκτυο είναι πιο ασφαλές από πριν. Εναλλακτικά, αν οι δηλώσεις περί ασφάλειας προϋποθέτουν δουλειά που δεν έχει γίνει, θα μπορούσε να μας μιλήσει για τη δουλειά που έχει γίνει: για την πρόοδο, δηλαδή, που έχει συντελεστεί σε επίπεδο υποδομών, τεχνολογίας και πρόληψης ατυχημάτων, ακόμη κι αν η πρόοδος αυτή δεν είναι εξαιρετική. Θα μπορούσαμε επιτέλους να μάθουμε αρμοδίως και λεπτομερώς τι έλειπε από τον σιδηρόδρομο και τι κάναμε επί ένα χρόνο για να το αναπληρώσουμε. Επανορθώθηκε η φωτοσήμανση; Αποκαταστάθηκε η τηλεδιοίκηση; Οτιδήποτε. Δεν θα ήταν ανάγκη να υπεισέλθει η κυβέρνηση σε θέματα που άπτονται της Δικαιοσύνης· ας έκανε λόγο για τα στοιχειώδη και τεχνικά, ας μας έδειχνε πως έκανε ό,τι όφειλε για να διορθώσει τις πρακτικές εκείνες παραμέτρους που οδήγησαν 57 άτομα σε σκανδαλώδη θάνατο. Τίποτα από τα παραπάνω δεν ακούστηκε. Ως επί το πλείστον, από την κυβέρνηση εισπράξαμε πένθιμες κοινοτοπίες και γενικότητες για το κράτος που τάχα αλλάζει. Πώς αλλάζει όμως το κράτος; Αν άλλαζε, δεν θα το γνωρίζαμε; Κι αφού αλλάζει, ας μας παραθέσει κάποιος τις αλλαγές – θα τις μελετήσουμε πολύ προσεκτικά.
Επαληθευμένο στερεότυπο
Το πεσιμιστικό ελληνικό στερεότυπο επιβεβαιώνεται από τη ζοφερή ελληνική πραγματικότητα πιο συχνά απ’ όσο αντέχει ο ανθρώπινος ψυχισμός. Το «σ’ αυτή τη χώρα δεν αλλάζει τίποτα» είναι ένα αφοριστικό κλισέ το οποίο, ωστόσο, εδράζεται σε μία κοινή εμπειρία ασφυκτικής κι επίμονης υπανάπτυξης. Τα Τέμπη είναι ένας τάφος πραγματικός, αλλά και μεταφορικός. Εκτός της αβάσταχτης κυριολεξίας του, ο τάφος συμβολίζει το αποτελματωμένο κράτος, τη νεκρική σχέση του με τον πολίτη και το τέλος της αξιοπιστίας των θεσμών. Οι πολίτες δεν ζητούν την επιστροφή των νεκρών, αλλά μερικές εγγυήσεις προστασίας των ζώντων: είμαστε ευάλωτοι απέναντι σε έναν τεράστιο μετεωρίτη ή έναν σεισμό δέκα ρίχτερ, αλλά δεν είναι δυνατόν να διατρέχουμε θανάσιμο κίνδυνο πάνω σε ένα τρένο για το οποίο η ασφάλεια μπορεί και πρέπει να είναι δεδομένη. Εδώ και ένα χρόνο η κοινωνία περιμένει από το κράτος ένα σημάδι πως ξέρει τι του γίνεται, αλλά το κράτος αδυνατεί να το δώσει· ταυτόχρονα, οι πολιτικές του δυνάμεις αναρωτιούνται φιλοσοφικά: «Γιατί γυρίζουν την πλάτη οι ψηφοφόροι στις κάλπες; Τι φταίει για την άνοδο του λαϊκισμού και για τη ριζοσπαστικοποίηση των πολιτών;».
Εγκλημα και τιμωρία
Αν οι πολιτικοί μπορούσαν να διωχθούν ποινικά με την ίδια ευκολία που διώκονται οι απλοί πολίτες, θα ήταν κάθε μέρα στα δικαστήρια. Αυτή η παραδοχή δεν σημαίνει, όμως, πως τα πολιτικά πρόσωπα πρέπει να απολαμβάνουν το είδος της νομικής θωράκισης που σε πολλές περιπτώσεις καθιστά τη δίωξή τους αδύνατη. Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην προστασία των εκλεγμένων αντιπροσώπων του λαού από την οργή των μαζών και στην αναγωγή τους σε ατιμώρητους υπερπολίτες με ανεξέλεγκτη πρόσβαση στο σφάλμα. Η ακαταδίωκτη δραστηριότητα των πολιτικών, κυρίως εκείνων που αναλαμβάνουν υπουργικά πόστα, είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της δυσπιστίας των πολιτών προς το πολιτικό σύστημα εν γένει. Είναι ο λόγος που η πολιτική θεωρείται από ανησυχητικά μεγάλο βαθμό πολιτών απάτη. Η περίπτωση των Τεμπών το επιβεβαιώνει. Πάνω από την ελώδη γραφειοκρατία, τα ανθρώπινα λάθη, τη διαφθορά και τις επιχειρησιακές αστοχίες, υπάρχει πάντα ο εποπτικός και ρυθμιστικός πολιτικός παράγοντας· αν δυστυχήματα σαν το περυσινό συνδέονται αιτιωδώς με πλημμελώς ασκηθέντα πολιτικά καθήκοντα, η ευθύνη που προκύπτει πρέπει να είναι κάτι παραπάνω από «πολιτική». Δεν έχει σημασία αν το σχετικό αίτημα απηχεί την ανάγκη κάποιων για εκδίκηση ή την ανάγκη κάποιων άλλων για δικαιοσύνη· μερικές φορές η τιμωρία είναι η δέουσα απάντηση σε όλες τις ανάγκες.
