Παίζουν ένα παιχνίδι. Παίζουν ότι δεν παίζουν ένα παιχνίδι.
R.D. LAING «Knots» (Κόμποι)
Το θέμα δεν είναι ποιοι μπαίνουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, αλλά ποιοι βγαίνουν από αυτήν. Ενα καλό φροντιστήριο ή μια εύνοια της τύχης μπορεί να δώσουν τα αναγκαία μόρια για την εισαγωγή μετριότατων υποψηφίων· μια κακοτυχία σε κρίσιμο μάθημα ενδέχεται να εμποδίσει πολύ πιο ικανούς. Ετσι συμβαίνει με πολλά στη ζωή και το δεχόμαστε. Εντελώς απαράδεκτο, όμως, είναι να περνάει κανείς οκτώ ή δέκα και πλέον χρόνια στο πανεπιστήμιο, ενώ τα αναγκαία είναι μόλις πέντε.
Το 2023-24, από τους 78.092 εγγεγραμμένους στο ΑΠΘ, οι 28.273 διανύουν το 12ο έτος σπουδών! (Αναγκασμένοι να εργάζονται; Ολοι;). Η συμμετοχή στις εξετάσεις είναι γύρω στο 55%-60% και η επιτυχία 74%-79%. Αρα, μόλις 43%-47% των φοιτητών προχωράει κάπως ομαλά. Κατά τ’ άλλα, κορυφαίο αίτημα παραμένει η «δωρεάν παιδεία», ώστε να διατηρηθεί η «υψηλή ποιότητα του δημόσιου πανεπιστημίου» και η «αξία των πτυχίων».
Σε κάποιες σχολές η ποιότητα είναι τωόντι υψηλή και η διάρκεια σπουδών η προβλεπόμενη. Μέσα στη συνολική ραθυμία, αποτελεί θαύμα πώς τα καταφέρνουν. Για πάμπολλες άλλες, άνθρωποι που θέλουν να μάθουν κι άλλοι που χαίρονται να διδάσκουν, να κρατούν επαφή με ό,τι νεότερο εμφανίζεται στο πεδίο τους και το συγκείμενο των νεωτερισμών –π.χ. λογοτεχνία ή ζωγραφική σχετιζόμενες με νέες τεχνικές επινοήσεις–, καταρρακώνονται από την απουσία ειρμού στα μαθήματα, εξαιτίας παρεμβαλλόμενων ξεσηκωμών.
Αν έτσι εκτονώνεται η πλήξη, από παραδόσεις βαριεστημένων καθηγητών, υπάρχει πρόβλημα με τους καθηγητές. Αν οφείλεται στο ότι η επαναστατικότητα, όπως η Παναγία, πρέπει να εμφανίζεται κάθε τόσο, αλλιώς η δυσπιστία φουντώνει, υπάρχει πρόβλημα με τους επαναστάτες. Οι οποίοι αδιαφορούν για το ότι η μη κανονικότητα δεν ευνοεί μόνο αυτούς. Η Ακροδεξιά φουντώνει εξίσου. Περισσότερο ή λιγότερο φιλομαθείς βρίσκονται, άπαντες, έκθετοι στη φθορά συνεχών εξεγέρσεων. Κλείνοντας κάποτε τις σπουδές τους, οι φοιτητές μένουν μπολιασμένοι με φανατισμό κι ανέπαφοι από τη χάρη της αμφιβολίας.
Οταν φτάσουν στην ημέρα της ορκωμοσίας, περιτριγυρισμένοι από συγγενείς και ανθοδέσμες, πόσοι επανεφευρίσκουν τον εαυτό τους σε μια νέα, πλουσιότερη ζωή; Κάποιοι έχουν εμπεδώσει μερικές δεξιότητες. Οι υπόλοιποι, ακόμη και με πτυχία φιλολόγων ή καλλιτεχνών, έχουν περάσει μέσα από την κουλτούρα, όπως ο Οδυσσέας από το βασίλειο των σκιών: με μιαν αίσθηση θαμπών συναντήσεων.
Δεν υπήρξε ποτέ ψήφισμα ούτε καν συλλογικών οργάνων των καθηγητών, το οποίο να καταγγέλλει βανδαλισμούς ή κλοπές, που αθρόα συμβαίνουν στη διάρκεια καταλήψεων. Δικαιολογώντας κάθε ακτιβιστική φρενίτιδα ενάντια στο «σύστημα» –όρο που χρησιμοποιούσε η ναζιστική προπαγάνδα για τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης–, καθηγητές συμπαρίστανται στους φοιτητικούς «αγώνες», στους οποίους συμπράττουν πλήθη χούλιγκαν. Ακόμη και κάποιοι που βδελύσσονται τη νομοθέτηση του γάμου ομοφύλων. Ακούσαμε τον κ. Κουτσούμπα, άλλωστε, να επικαλείται τη μαρξιστική διαλεκτική, για να καταλήξει στην ίδια θέση με τον κ. Σαμαρά ως προς αυτό.
Και είναι σίγουρο ότι καθηγητές που αρνούνται την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων θα πρόσφεραν εκθύμως τις υπηρεσίες τους σε αυτά. Αρκετοί ήδη το κάνουν στην Κύπρο. Οπως λέει το τραγούδι του Ζακ Λανζμάν: «Υπάρχουν αυτοί που αμφισβητούν / άλλοι που συνεργούν / εγώ ξέρω να κάνω μόνο μια κίνηση: / γυρίζω ανάποδα το σακάκι μου / πάντα από τη σωστή μεριά… / στην επόμενη επανάσταση / σειρά έχει το παντελόνι μου».
Ολοι παίζουν ένα παιχνίδι. Υπάρχουν χαζά παιχνίδια, αλλά τίποτα δεν είναι πιο χαζό από το να παίζεις ένα παιχνίδι δίχως να αντιλαμβάνεσαι πως είναι παιχνίδι. Οι καθηγητές νομίζουν ότι διατηρούν την επαναστατικότητα της νεότητάς τους, ενώ καιροσκοπούν. Οι φοιτητές νομίζουν ότι παλεύουν για έναν δικαιότερο κόσμο, ενώ ετοιμάζονται για καριέρα συνδικαλιστή ή και βουλευτή, ενδεχομένως. Σπάνια, όμως, σημαντικού επιστήμονα.
Σε αυτό, τουλάχιστον, μπορούν να πλεονεκτούν τα μη κρατικά πανεπιστήμια. Οι σπουδές θα είναι σπουδές: με μαθήματα που διατηρούν συνοχή, αναπτυσσόμενα από εβδομάδα σε εβδομάδα, και ολοκληρώνονται στην ώρα τους· με καθηγητές που θα αποδίδουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους· και τα δίδακτρα που θα πληρώνουν οι γονείς (ίσως λιγότερα απ’ όσα σε σπουδές τριπλάσιων ετών) να οδηγούν όχι μόνο σε «πτυχία με αξία», μα και σε ανθρώπους με αξίες.
Ο κ. Πέτρος Μαρτινίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ.
