Τους τελευταίους μήνες η Ευρώπη βρίσκεται απέναντι ή και πλάι στους αγρότες. Κύριο αίτημά τους είναι η οικονομική βιωσιμότητα που διακυβεύεται από το υψηλό κόστος παραγωγής. Κύρια αιτία αποτελεί η εξωτερική σύγκλιση· η εξομοίωση της στρεμματικής επιδότησης μεταξύ των παλαιών μελών της Ε.Ε. και των νέων, δηλαδή των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, που σημαίνει μείωση της επιδότησης σε ιστορικές γεωργικές χώρες (Γαλλία, Ελλάδα κτλ.). Επίσης, ο αυξημένος πληθωρισμός σε όλη την Ευρωπαϊκή Ενωση ανέβασε το κόστος παραγωγής, ενώ η αύξηση του κόστους ενέργειας συνέβαλε σημαντικά στην οικονομική κατάρρευση των αγροτών. Οσον αφορά τις «νέες» χώρες της Ε.Ε., αυτές επλήγησαν τόσο από τον πληθωρισμό όσο και από τις μεγάλες εισαγωγές από την Ουκρανία, κυρίως σιτηρών και λοιπών καλλιεργειών.
Οι αθρόες εισαγωγές προϊόντων από τρίτες χώρες, με μικρότερο κόστος αλλά και διαφορετικό σύστημα παραγωγής, λιγότερο φιλοπεριβαλλοντικό, δημιούργησε αθέμιτο ανταγωνισμό στα ευρωπαϊκά γεωργικά προϊόντα, με τον Ευρωπαίο καταναλωτή να προτιμά, λόγω πληθωρισμού, τα φθηνότερα.
Ολα τα παραπάνω δημιούργησαν ένα συνονθύλευμα αιτημάτων από τους Ευρωπαίους παραγωγούς, με αποτέλεσμα να στρέφονται αρχικά κατά της ΚΑΠ και του κόστους ενέργειας. Και λιγότερο στις εισαγωγές αγροτικών προϊόντων.
Η πολιτική της Πράσινης Συμφωνίας, που αποτέλεσε ναυαρχίδα της πράσινης ανάπτυξης της Ε.Ε. για όλους τους τομείς της οικονομίας (ενεργειακή μόνωση κτιρίων, μεταφορές κτλ.), περιέχει και ένα μέρος που αφορά και τη γεωργία, το πρόγραμμα «Farm to Fork» (από το αγρόκτημα στο πιάτο).
Από την αρχή του «Farm to Fork» δημιουργήθηκαν αντιδράσεις, κυρίως από τη βιομηχανία και τα δίκτυα εμπορίας αγροχημικών. Εκμεταλλευόμενες την αντίδραση των αγροτών, οι ομάδες πίεσης των παραπάνω προέβαλαν σαν κύρια αιτία της οικονομικής τους δυσπραγίας την αποτυχία της πράσινης πολιτικής για τη γεωργία. Κάτω από τις προβαλλόμενες αυτές πιέσεις έχουμε αίτημα απόσυρσης του Sustainable Use Regulation (SUR), της νομοθεσίας για μείωση των αγροχημικών κατά 50% έως το 2030, από την πρόεδρο της Ε.Ε.
Τίθεται λοιπόν το παρακάτω ερώτημα. Εάν τελικά επιτραπεί η χρήση των αγροχημικών χωρίς περιορισμό, τότε οι παραγωγοί θα λύσουν το πρόβλημα κόστους και βιωσιμότητας το 2024;
Σε κάθε περίπτωση κερδισμένος θα είναι ο τομέας των αγροχημικών. Εάν όμως οι παραγωγοί συνεχίσουν να έχουν τα ίδια προβλήματα έπειτα από δέκα μήνες, ελπίζω η Ε.Ε. να έχει τα ίδια και πιο σκληρά αντανακλαστικά.
Εάν τελικά επιτραπεί η χρήση των αγροχημικών χωρίς περιορισμό στην Ε.Ε., τότε οι παραγωγοί θα λύσουν το πρόβλημα κόστους και βιωσιμότητας το 2024;
Στο σενάριο της επιστροφής της πλήρους χρήσης αγροχημικών, η Ευρωπαϊκή Ενωση εγκαταλείπει τον τομέα της πράσινης ανάπτυξης στη γεωργία. Ισως τότε κεφάλαια από την πράσινη μετάβαση να φύγουν από τη γεωργία και να μετακινηθούν σε άλλους παραγωγικούς τομείς, αλλά και πάλι θα ζημιωθεί ο αγροτικός τομέας.
Γνωρίζουμε όλοι ότι η γεωργία αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή. Η γεωργία συνεχίζει να ρυπαίνει το περιβάλλον και να συμβάλλει στην κλιματική μεταβολή, και σίγουρα όλοι θα αισθανόμαστε ότι θα παράγουμε με «πιθανόν» μικρότερο κόστος έως την επόμενη κλιματική καταστροφή.
Στο παραπάνω σενάριο θα παράγουμε αγροτικά προϊόντα όπως και οι τρίτες χώρες και αυτό θα οδηγήσει στην αδυναμία διαφοροποίησης του ευρωπαϊκού τροφίμου στην ευρωπαϊκή αγορά.
Πιθανόν να μεγαλώσει και η λίστα των αγροχημικών με τα επιτρεπτά, βέβαια, MRLs (μέγιστα όρια περιεκτικότητας σε αγροχημικά), που θα βρίσκονται στο πιάτο μας. Από την άλλη, για πάρα πολλά χρόνια η χώρα μας, όπως και οι άλλες χώρες της Ε.Ε., χρηματοδοτήθηκαν για τη διαφύλαξη των περιοχών Natura 2000, High Nature Value, για την απονιτροποίηση κτλ. Σε αυτές τις περιοχές τι θα συμβεί; Θα επανέλθουμε στο πρότερο καθεστώς; Σε κάθε περίπτωση δεν πρέπει να ξεχνάμε και τις βασικές αρχές του δικαίου για το περιβάλλον.
Η Ε.Ε. άργησε να φτιάξει εργαλεία που να σχετίζονται με την προστασία της πράσινης πολιτικής και της γεωργίας από εισαγωγές προϊόντων από τρίτες χώρες. Με τον μηχανισμό προσαρμογής άνθρακα, η Ευρώπη προσπαθεί να ελέγξει προϊόντα μετάλλων, ενέργειας και λιπασμάτων με μεγάλο αποτύπωμα άνθρακα. Η μεταβατική περίοδος για επιβάρυνση με τέλη άνθρακα έπρεπε να είχε συμπεριλάβει και τα κύρια γεωργικά προϊόντα από το 2023. Δυστυχώς, εν αναμονή της τροποποίησης της ΚΑΠ και των εθνικών στρατηγικών σχεδίων, φαίνεται ότι μια πιθανή κατάρρευση της πράσινης αγροτικής πολιτικής θα βελτιώσει την οικονομική βιωσιμότητα των παραγωγών, αλλά θα έχει επιπτώσεις στην περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα μέσω της επιβάρυνσης με χημικά του οικοσυστήματος και θα χρειαστεί λίαν συντόμως να συζητούμε για «άλλα νέα αίτια» κατάρρευσης της Ευρωπαϊκής Γεωργίας, για ακραία φαινόμενα της κλιματικής μεταβολής και ερημοποίηση της υπαίθρου.
Ο κ. Δημήτριος Μπιλάλης είναι καθηγητής Γεωργίας και Βιολογικής Γεωργίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, διευθυντής του Εργαστηρίου Γεωργίας.
