Το πρόβλημα των μεγάλων αλλαγών στην Ελλάδα είναι σε τελική ανάλυση πρόβλημα συναίνεσης, δηλαδή πρόβλημα πολιτικό. Και η συναίνεση απαιτείται διότι οι μεγάλες τομές που τα οφέλη τους εμφανίζονται σε βάθος χρόνου, βραχυπρόθεσμα προκαλούν κοινωνικές αντιδράσεις. Αν τα κόμματα της κεντρικής πολιτικής σκηνής συμφωνήσουν για την αναγκαιότητα αυτών των μεταρρυθμίσεων, τότε είναι επόμενο και οι αντιδράσεις να περιοριστούν. Παραδείγματα που δεν επιτεύχθηκε αυτή η συναίνεση έχουμε πολλά, με αρνητικά αποτελέσματα για την οικονομία και για την κοινωνία.
Ο λόγος που η εκάστοτε αντιπολίτευση αρνείται να προσφέρει στην κυβέρνηση τη συναίνεσή της αφορά το λεγόμενο πολιτικό κόστος. Δεν έχει κανένα λόγο η αντιπολίτευση να το μοιραστεί και αφήνει την κυβέρνηση να το επωμιστεί. Η οποία βέβαια ή θα κάνει πίσω ή θα λειάνει τόσο τις γωνίες της μεταρρύθμισης, για να περιοριστούν οι αντιδράσεις, που ουσιαστικά θα την ευνουχίσει. Κι έτσι η χώρα ή δεν πάει καθόλου μπροστά –σε μερικές περιπτώσεις πηγαίνει και πίσω– ή βαδίζει σημειωτόν.
Θυμάμαι την τύχη του ασφαλιστικού νομοσχεδίου της κυβέρνησης Σημίτη. Κατά γενική ομολογία, αν ψηφιζόταν, η πατρίδα μας θα απέφευγε πολλές δυσάρεστες καταστάσεις.
Στην Ελλάδα είναι κοινός τόπος πως δεν υπάρχει η πολιτική κουλτούρα των συνεργασιών και των συναινέσεων. Η αποκλειστική νομή της εξουσίας αποτελεί μια σημαντική πρόκληση για τα μεγάλα κόμματα, καθώς θα πρέπει να ικανοποιήσουν τους κομματικούς στρατούς τους. Σ’ αυτό το παιχνίδι δεν θέλουν συνεταίρους. Από την άλλη μεριά οι συναινέσεις απαιτούν συγκλίσεις και οι συγκλίσεις προϋποθέτουν αμοιβαίες υποχωρήσεις, κάτι που θίγει τον κομματικό πατριωτισμό μερίδας στελεχών και φίλων των μεγάλων παρατάξεων. Οι συναινέσεις αναδιαμορφώνουν τις ισορροπίες και κάποιοι χάνουν μέρος της ισχύος τους.
Θα μπορούσα να αναφέρω δεκάδες περιπτώσεις που η αντιπολίτευση αρνήθηκε τη συναίνεση στην κυβέρνηση και άλλες τόσες που η κυβέρνηση την επιζήτησε μόνον όταν βρέθηκε σε μειονεκτική θέση. Ως γνωστόν, η συναίνεση λειτουργεί και παράγει αποτελέσματα μόνον όταν αποτελεί στρατηγική επιλογή και όχι κίνηση τακτικής. Θυμάμαι την τύχη του ασφαλιστικού νομοσχεδίου της κυβέρνησης Σημίτη. Κατά γενική ομολογία, αν ψηφιζόταν, η πατρίδα μας θα απέφευγε πολλές δυσάρεστες καταστάσεις. Από την άλλη μεριά, η συναίνεση που ζήτησε ο Γιώργος Παπανδρέου το καλοκαίρι του 2011 ήταν προσχηματική, αποτέλεσμα του αδιεξόδου της πολιτικής του. Δεν την παρείχε στην κυβέρνηση Καραμανλή το 2009, πίστεψε πως θα μπορούσε να διαχειριστεί μόνος του την κρίση και όταν απέτυχε θυμήθηκε τη συναίνεση. Ουσιαστικά έψαχνε συνεταίρο στην αποτυχία του.
Σήμερα η Ελλάδα χρειάζεται μεγάλες τομές για να εκμεταλλευθεί ένα ευνοϊκό περιβάλλον, όπως το περιέγραψε στην «Καθημερινή» ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννης Στουρνάρας. Το κείμενό του δεν είναι τεχνοκρατικό, είναι βαθύτατα πολιτικό, καθώς αναφέρεται στην αναγκαιότητα των μεγάλων μεταρρυθμίσεων. Ομως, η «μεταρρυθμίσιμη» Ελλάδα δεν είναι δεδομένη. Τα όσα έγιναν με το νομοσχέδιο για την ανώτατη εκπαίδευση δυστυχώς το επιβεβαιώνουν και φανερώνουν πως από την κρίση που περάσαμε ελάχιστα γίναμε σοφότεροι.
